کتاب تدریس اثر بخش با فناوری های اینترنت

«تدریس اثربخش با فناوری‌های اینترنت» عنوان کتابی است از آلن پریچارد. از دهه‌ی ۱۹۵۰ میلادی به بعد، با ظهور تدریجی فناوری‌های مبتنی بر کامپیوتر و شبکه، به‌ویژه چندرسانه‌ای‌ها و فرارسانه‌ای‌های آموزشی، فرایند تدریس و یادگیری دستخوش تغییرات و تحولات اساسی شده است؛ اما با وجود افزایش فراوانی کاربرد این فناوری‌های نوین، هنوز چالش‌هایی جدی فرا روی معلمان و طراحان آموزشی و محیط‌های یادگیری وجود دارد، چالش‌هایی از این قبیل:

-چگونه می‌توانیم کیفیت تدریس و یادگیری را بهبود ببخشیم؟

-در چه شرایطی معلمان و فراگیران می‌توانند به بهترین شکل از فناوری‌های مبتنی بر اینترنت استفاده کنند؟

-چگونه می‌توانیم فناوری‌های مبتنی بر اینترنت را با فرایند تدریس و یادگیری تلفیق کنیم؟

امروزه اینترنت به‌منزله‌ی بزرگ‌ترین شبکه‌ی جهانی اطلاعاتی و ارتباطی امکان تبادل اطلاعات و برقراری ارتباط یک‌سویه و چندسویه را برای معلمان و دانش‌آموزان فراهم ساخته است. اینترنت با منابع بسیار گسترده و متنوعی که دارد در خدمت تدریس و یادگیری قرار گرفته است. اثرگذاری اینترنت در فرآیند تدریس و یادگیری زمانی است که به‌صورت هدفمند، برنامه‌ریزی‌شده و کنترل‌شده و با هدایت، حمایت، نظارت و طراحی دقیق فعالیت‌ها به‌دست معلم از آن استفاده شود. فناوری‌های مبتنی بر اینترنت امکان یادگیری انفرادی، گروهی و مشارکتی را در سطح ملی و بین‌المللی فراهم ساخته است. این فناوری‌ها به معلم و دانش‌آموزان کمک می‌کند که علاوه بر منابع و امکانات موجود و در دسترس معلم، از ظرفیت‌ها و منابع اطلاعاتی شبکه نیز در مواقع لزوم بهره گیرند و به غنای فعالیت‌های تدریس و یادگیری خود بیفزایند.

امروزه، سؤال کلیدی و اساسی آن است که چگونه می‌توانیم از فناوری‌های جدید، به‌ویژه فناوری‌های مبتنی بر اینترنت به‌نحوی بهره گیریم که بر کیفیت فرایند تدریس و یادگیری کمک مؤثری کند؟ اگرچه فناوری‌های مبتنی بر اینترنت از امکانات و ظرفیت‌های گسترده و متنوعی برای فرایند تدریس و یادگیری برخوردارند، اما از تهدیدهای جدی آن‌ها هم نباید غافل شویم؛ هنر معلم در فرایند تدریس و یادگیری مبتنی بر فناوری‌های جدید به‌ویژه اینترنت آن است که ضمن معرفی فرصت‌ها و ظرفیت‌های مناسب آن و تلفیق هوشمندانه‌ی آن با فرایند تدریس و یادگیری، دانش‌آموزان خود را با تهدیدهای موجود در این زمینه آشنا ساخته، آن‌ها را از خطرات احتمالی مصون نگه دارد. همچنین با هدایت و نظارت هدفمند از ظرفیت‌های مثبت آن برای رشد و تعالی خود و دانش‌آموزان بهره گیرد.

کتاب حاضر با هدف معرفی ظرفیت‌ها و قابلیت‌های فناوری‌های مبتنی بر اینترنت در فرایند تدریس و یادگیری، به‌ویژه در دوره‌ی ابتدایی، طراحی و تدوین شده است. این کتاب، ضمن معرفی چندین مطالعه موردی، به معلمان کمک می‌کند که در عمل به صورت هدفمند و بر اساس طرح درس مدون، فناوری را با فرایند تدریس و یادگیری خود و دانش‌آموزان کلاس تلفیق کنند.

کتاب حاضر مشتمل بر شش فصل است که در آن، موضوعات فناوری اطلاعات و ارتباطات، نظریه‌های یادگیری، پداگوژی، فعالیت‌های انفرادی، مشارکتی و تدریس اثربخش به کمک فناوری‌های اینترنت بحث و بررسی شده است و مطالعات موردی متعددی به‌منزله‌ی راهنمای عملی برای معلمان دوره ابتدایی در بهره‌گیری مؤثر و هدفمند از فناوری‌های مبتنی بر اینترنت عرضه شده است.

مطالعه‌ی این کتاب برای همه دانشجویان و استادان مراکز تربیت معلم، دانشجویان و استادان دانشکده‌های روان شناسی و علوم تربیتی؛ همه معلمان دوره ابتدایی، کارشناسان، مدیران و پژوهشگران عرصه تعلیم و تربیت مفید است. همچنین از این کتاب می‌توان به جای یک منبع درسی مناسب برای دانشجویان رشته‌های تکنولوژی آموزشی، آموزش و پرورش دبستانی و پیش‌دبستانی، برنامه‌ریزی آموزشی و برنامه‌ریزی درسی بهره گرفت. مطالعه‌ی موردی و برنامه‌های معرفی‌شده در این کتاب، راهنمای عملی خوبی را در درس روش‌ها و فنون تدریس در دوره کارشناسی و روش تدریس پیشرفته در دوره‌ی کارشناسی ارشد در اختیار دانشجویان و استادان این درس قرار می‌دهد.

از دهه ۱۹۵۰ میلادی به بعد با ظهور تدریجی فناوری های مبتنی بر کامپیوتر و شبکه، به ویژه چندرسانه ای ها و فرارسانه ایهای آموزشی، فرایند تدریس و یادگیری دستخوش تغییرات و تحولات اساسی شده است. اما با وجود افزایش فراوانی کاربرد این فناوریهای نوین هنوز چالشهایی جدی فراروی معلمان و طراحان آموزشی و محیطهای یادگیری است؛ چالشهایی از این قبیل که

۱ چگونه می توانیم کیفیت تدریس و یادگیری را بهبود ببخشیم؟

۲. در چه شرایطی معلمان و فراگیران میتوانند به بهترین شکل از فناوریهای مبتنی بر اینترنت استفاده کنند

؟ چگونه میتوانیم فناوریهای مبتنی بر اینترنت را با فرایند تدریس و یادگیری تلفیق کنیم؟

امروزه اینترنت به منزله بزرگترین شبکه جهانی اطلاعاتی و ارتباطی امکان تبادل اطلاعات و برقراری ارتباط یک سویه و چندسویه را برای معلمان و دانش آموزان فراهم ساخته است. اینترنت با منابع بسیار گسترده و متنوعی که دارد در خدمت تدریس و یادگیری قرار گرفته است. اثر گذاری اینترنت در فرایند تدریس و یادگیری زمانی است که به صورت هدفمند، برنامه ریزی شده و کنترل شده و با هدایت، حمایت نظارت و طراحی دقیق فعالیتها توسط معلم از

ساختن‌گرایان اجتماعی اهمیت بسیار زیادی را برای زبان در رشد ذهنی فرد قائل‌اند. گفت‌وشنود وسیله‌ای محسوب می‌شود که به کمک آن به عقاید توجه می‌شود، در میان گذاشته شده و شکل می‌گیرند. گفت‌و‌گوها غالباً با افراد آگاه و متخصص صورت می‌گیرد، ولی همیشه هم چنین نیست، چرا که در ساختن‌گرایی اجتماعی به گفت‌و‌گوی همتایان نیز توجه می‌شود. دانش قبلی فرد درباره موضوع گفت‌و‌گو بسیار مهم است؛ زیرا این دانش موجود فرد است که اساسی قرار می‌گیرد برای جلب مشارکت در گفت‌وگوها و با رجوع به دانش و درک موجود (طرحواره) است که عقاید و ادراک جدید می‌تواند در جریان گفت‌و‌گو شکل بگیرد. فردی که به دانشی بیشتر دسترسی دارد لزومی ندارد یک معلم یا یکی از والدین یا الزاماً بزرگ‌تر یا در جایگاه مسئولیتی بالاتری باشد.

بنابراین واضح است که یادگیری در این نظریه به کلاس درس محدود نمی‌شود. در اثر تعامل اجتماعی با هر شخصی و در هر زمان و مکانی، یادگیری می‌تواند رخ دهد. تشکیل و تبادل اندیشه‌ها که در گفت‌و‌گوها اتفاق می‌افتد در هر زمینه‌ای که باشد، باعث می‌شود شرکت‌کنندگان درک عمیق‌تری از موضوع به دست آورند.

در محیط‌های یادگیری رسمی از قبیل کلاس درس، فردی که مطلع‌تر است غالباً معلم کلاس است هر چند گفت‌و‌گوی همتایان نیز نقش بسیار مهمی دارد. معلم در این کلاس‌ها نقش ایجادکننده‌ی سؤال و شروع‌کننده‌ی بحث و عامل تداوم گفت‌و‌گو را دارد. همچنین معلم نقش تسهیل‌کننده درک مطالب را برای یادگیرندگان ایفا می‌کند. قبول این نقش به شیوه‌ای برنامه‌ریزی شده، در اصطلاح به «تکیه‌گاه‌سازی» معروف است. برای اینکه مفهوم تکیه‌گاه‌سازی را درک کنیم ابتدا لازم است که به ناحیه‌ی رشد بالقوه از دیدگاه ویگوتسکی توجه کنیم.

منطقه‌ی تقریبی رشد را می‌توان به‌سادگی این‌گونه تعریف کرد: «آنچه معلمان و بقیه‌ی بزرگسالان درک، و روی آن کار می‌کنند، اگر چه ممکن است ضرورتی برای انجام دادن آن نبینند». این جنبه‌ای از تلاش ویگوتسکی بود که در سال‌های اخیر تأثیر توجهی را بر شیوه‌ی کار مرسوم گذاشت، به‌خصوص با اهمیت فراوانی که برای مفهوم تمایز کلاس درس قائل شد.

منطقه تقریبی رشد، فضایی نظری است که دقیقاً بالای سطح درک فعلی فرد قرار دارد. درک کنونی فرد آن سطحی است که با کمک دیگران می‌تواند بفهمد. این منطقه سطح بالاتری از درک است که فرد می‌کوشد به آن دست یابد. در منطقه‌ی تقریبی رشد، فرد فقط با کمک دیگران می‌تواند به صورت مؤثر یاد بگیرد. منطقه‌ی تقریبی رشد برای هر فردی در هر مرحله و موضوعی متفاوت است. براساس این حوزه نظری درک، فرایند یادگیری در برگیرنده حرکت برای رسیدن و گذر از منطقه تقریبی رشد و تلاش برای رسیدن به مرحله بعدی درک است که آن نیز فرایندی شبیه همین مرحله را خواهد داشت. اسول ۱۹۹۰ ,Sewell منطقه تقریبی رشد را چنین تعریف می‌کند: «نقطه‌ای که در آن کودک تا اندازه‌ای مهارتی را دارد، ولی برای اینکه کارآمدتر عمل کند باید از دوست یا همتای خود کمک بگیرد.»

پیشرفت در منطقه‌ی تقریبی رشد فرایندی است که با مداخله‌ی فرد دیگری می‌تواند انجام شود. در موقعیت‌های رسمی یادگیری، این مداخله می‌تواند طبق یک برنامه باشد، اما غالباً یک مداخله درست و زمانمند به شرایطی از قبیل میزان نحوه پیشرفت یادگیرنده در زمان داده شده برای یادگیری و همچنین به مهارت و تجربه‌های معلم بستگی دارد. در موارد بسیاری معلم این نقش را بازی می‌کند ولی دیگران نیز می‌توانند این نقش را ایفا کنند.

کتاب حاضر با هدف معرفی ظرفیتها و امکانهای فناوری های مبتنی بر اینترنت در فرایند تدریس و یادگیری به ویژه در دوره ابتدایی، طراحی و تدوین شده است. این کتاب ضمن معرفی چندین مطالعه موردی به معلمان کمک میکند که در عمل به صورت هدفمند فناوری را با فرایند تدریس و یادگیری خود و دانش آموزان کلاس تلفیق کنند مطالعه موردی و پروژه های معرفی شده در این کتاب راهنمای عملی خوبی برای درس روشها و فنون تدریس در دوره کارشناسی و روش تدریس پیشرفته در دوره کارشناسی ارشد در اختیار دانشجویان و استادان قرار میدهد.