کتاب مجموعه مقالات نظریه های شعر در قرن بیستم

کتاب حاضر آغاز تلاشی است برای تمرکز بر حوزه ای مهم و کهن به نام بوطیقا یکی از بنیادین ترین مؤلفه های ادبیات پرسش از خود بوطیقا پرسش ادبیات و شعر از خود است. این کنش برای ادبیات حیاتی است چراکه مشروعیت آن - که مبتنی بر پایش و آزمایش لحظه به لحظه هستی و امکانات زبانی و بیانی خود می باشد - در گرو همین پرسش از خود است در این زمینه ادبیات غرب تاریخی طولانی و دستاوردهایی بزرگ دارد. از شاعران اندیشمندان و فیلسوفان دوران باستان سخنانی پراکنده در زمینه شعر و شاعری و بوطیقا به جای مانده لیکن به طور کلی در اینکه افلاطون و آثار وی به گونه ای رسمی آغازگر پروژه بوطیقا و - از منظری دیگر نظریه و نقد ادبی است. کمتر کسی تردید دارد در تعریف بوطیقا به معنی بررسی دقیق و فنی ویژگیهای هستی شناختی جوهر ،امکانات اهداف و کارکردهای اجتماعی پدیده و نهادی به نام شعر است. بوطیقا در بعد توصیفی خود میتواند آزادی بخش باشد چراکه هدف و دغدغه اصلی اش ایجاد شناخت و شفافیت است اما در بعد بایدها و نبایدهای خود - به طرزی متناقض نما - میتواند اسارت آور باشد چراکه با وضع قوانین و ضوابطی سخت دقیق و لازم الاجرا میکوشد بر دست و پای شعری که تابع چیزی غیر از قانون خود نیست زنجیر بزند. شایان ذکر است که ریشه لاتین واژه معرب بوطیقا یا poesis poetics به معنی تولید و آفرینش است و بدین ترتیب با حوزه اقتصاد در دو بعد عینی و استعاری قرابتی انکار ناپذیر پیدا میکند این نزدیکی به حوزه مهم و پیچیده اقتصاد، بعد اسارت آور و محدود کننده بوطیقا را برای ورود به حوزه عمومی و اجتماعی برجسته و پررنگ می نماید. همان طور که پیشتر ذکر شد افلاطون - و البته پس از او ارسطو - را میتوان نقطه عزیمت اندیشه بوطیقایی تلقی کرد میتوان افلاطون را در مقام نماینده بوطیقای تحدید (بخوانید تهدید و ارسطو را در مقام نماینده بوطیقای تکریم شعر به شمار آورد. افلاطون و ارسطو هر دو به جز مصلحت اجتماعی و اخلاقی چیز دیگری در سر نداشتند. اما هر یک به شیوه خاص خود کار میکردند اولی به دنبال ایجاد شناخت از شعر برای هفت...

در این است که می بینیم ضرب پردازان جویای وزن شعر این همه به آب و آتش می زنند تا با حذف هجای کوتاهی از یک رکن بیت اندکی و رازی یک نواختی شعر بکاهند. [اما] حدی برای وجوه مختلف نغمات حاصل از الحان شگرف معنایی ای که از تغییر ناپذیری یک وزن محدود فراتر می رود وجود ندارد و بدین سان، می توانیم شعر را صرفاً همچون هنری که باز حرفی، چه حساب و چه ناحساب، برای گفتن دارد از سر گیریم البته بهتر آن است که شعر حرف حساب بزند، چه در این برخاسته است.  صورت ژرف تر است و از تجربه گسترده تری سپس این لگام گسیختگی است که از آن سخن می رود. باز به فرض بپذیریم که لگام گسیختگی همان ادعای صوت را دارد که نیمۀ بهتر یک قطعه شعر است. اگر نغمه ای لگام گسیخته باشد شعر است. در این صورت، مشکل مان در مقام تجریدی گرایان نوین آن است که چگونه این لگام گسیختگی را به صورت محض داشته باشیم لگام گسیختگی بدون آنکه چیزی در بین باشد که لگام اراده در موردش از هم گسیخته شود. ما همچون تجریدی گرایان ناگهان می ایستیم و تسلیم تداعی های آزادمان میشویم و از این فکر تصادفی به آن فکر دیگر به هر سو می جهیم، گویی که تابستانی گرم در زندگی یک ملخ باشد. تنها مضمون شعر است که می تواند جهشهای فکری ما را آرام سازد. هم چنانکه نکته اسرار آمیز نخست آن بود که چگونـه میتوان نغمه ای به سرراستی وزن عروضی داشت نکته اسرار آمیز دوم این است که چگونه شعری میتواند لگام گسیخته باشد و در عین حال موضوعی داشته باشد که بخواهد حق آن را بگذارد. گفتن آنکه شعری چگونه میتواند چنین کند خود مایه لذت بردن از آن شعر است. صناعتی که شعر میسازد با لذت آغاز میشود و با حکمت پایان می یابد. این صناعت همان است که در عشق ورزی میبینیم هیچ کس به راستی نمی تواند ادعا کند که وجد باید ایستا باشد و در یک جا ساکن بماند با لذت آغاز میشود، به میلی شدید و ناگهانی می گراید و با نخستین بیتی که در انداخته شود جهت میگیرد، رشته ای از رویدادهای فرخنده را به راه می اندازد و با یک اعلام وجود پایان مییابد نه لزوماً اعلام وجودی...