کتاب ژنتیک تکمیلی نشر جهاد دانشگاهی مشهد

گستردگی مطالب و پیشرفتهای روز افزون در تمامی شاخه های ژنتیک و توسعه فناوری های جدید برپایه این علم بر کسی پوشیده نیست و بدین سبب است که دانش پژوهان زیادی به مطالعه این علم پرداخته و علاقه مندان تحقیق و پژوهش در این عرصه هر روز افزایش پیدا میکند در ایران نیز در مقاطع مختلف آموزشی درس ژنتیک به عنوان یک درس پایه در رشته های مختلف کشاورزی زیست شناسی و پزشکی تدریس می شود که دانشجویان از دوره کارشناسی به تدریج با مطالب مختلف آن آشنا شده و در مقاطع تحصیلات تکمیلی با عمق بیشتر مطالب آن را فرا میگیرند. کتاب حاضر بر اساس سرفصل های ژنتیک تکمیلی در دوره کارشناسی ارشد تدوین شده است. مباحث مختلفی مانند ژنتیک صفات سیتوپلاسمی ژنتیک میکروارگانیسم ها جهش ژنتیک گونه های پلی پلوئید عوامل ترانسپوزون، مهندسی ژنتیک و ژنتیک خود ناسازگاری در این درس برای دانشجویان کارشناسی ارشد رشته های مختلف به ویژه اصلاح نباتات و بیوتکنولوژی در نظر گرفته شده است که مطالب آن در ادامه و مکمل مباحثی است که دانشجویان عزیز در درس ژنتیک دوره کارشناسی مطالعه میکنند تجربه تدریس چند ساله این درس و کمبود منبع درسی برای آن و نیاز مبرم دانشجویان به یک منبع فارسی و تشویق دانشجویان عزیز، مرا مصمم کرد مجموعه مطالبی را که طی چند سال تدریس این درس به صورت جزوه درسی در اختیار دانشجویان قرار میگرفت جمع بندی کرده و در قالب یک کتاب مدون به رشته تحریر در آورم. این کتاب در ۹ فصل نوشته شده است. فصل ۱ شامل مباحث مربوط به ژنتیک صفات سیتوپلاسمی است که در آن به انواع و نحوه توارث این نوع صفات ساختار و کنش DNA موجود در میتوکندری و کلروپلاست با ذکر مثالهای مختلف پرداخته شده است و در انتهای این فصل به اهمیت و کاربرد صفات سیتوپلاسمی در اصلاح نباتات اشاره شده است. در فصل ۲ ژنتیک باکتری ها شامل ساختار و ویژگی های عمومی ژنوم باکتریایی انواع روشهای ایجاد نوترکیبی و تهیه نقشه های ژنی در باکتری ها مورد بحث قرار گرفته و در انتها به انواع پلاسمیدها و ساختمان آنها در داخل سلولهای باکتریایی اشاره شده است. در فصل ۳ به ژنتیک ویروس ها پرداخته شده است که در آن انواع ژنوم های ویروسی شامل ویروس های با ژنوم DNA و RNA نوترکیبی و تهیه نقشه های ژنی در فازها مورد بحث قرار گرفته است.

پدیده قبول کرد لزوم تماس بین دو سلول باکتری برای وقوع این پدیده در سال ۱۹۵۰ با ابداع لوله تاشکل توسط برنارد دیویس ) اثبات گردید وی لوله لا شکلی برای رشد دو باکتری تهیه نمود که از وسط توسط یک فیلتر شیشه ای از هم جدا میشد. آنها نشان دادند که برای وقوع پدیده هم یوغی تماس بین دو باکتری ضروری است. به طوری که با قرار دادن فیلتر در لوله لا شکل و جلوگیری از تماس دو باکتری این پدیده اتفاق نمی افتد. حتی با اضافه کردن DNase به لوله لا شكل و حذف قطعات DNA که ممکن بود از طریق تراریختی بین دو باکتری انتقال پیدا کند نشان داده شد که تراریختی نقشی در ایجاد چنین نوترکیبی ندارد.

سه سال بعد از کشف دیویس ویلیام هیز نشان داد که انتقال ژن در هم یوغی یک طرفه بوده و از نژاد به انجام میگیرد . به طوری که در تلاقی بین دو نژاد و باکتری ۴ به صورت در می آید بدون آن که تغییرات زیادی در کروموزوم اصلی باکتری رخ داده باشد. در واقع پدیده هم یوغی با پلاسمید F در ارتباط است. پلاسمید F که پلاسمید باروری نیز گفته میشود یک مولکول حلقوی DNA به طول حدود ۹۴ کیلوباز است که مستقل از کروموزوم باکتری همانندسازی می کند. این پلاسمید می تواند به صورت مستقل از کروموزوم باکتری در داخل باکتری قرار گرفته و یا در کروموزوم باکتری درج شود. به این خاطر به این نوع پلاسمیدها، اپیزوم نیز گفته میشود ژنهایی که در پلاسمید F وجود دارد، مسئول انتقال آن از باکتری F به باکتری F هستند. در حدود ۲۲ زن در انتقال این پلاسمید به باکتری گیرنده نقش دارند. باکتری دارای زائده های سطحی به نام پلهای F هستند که باعث ایجاد تماس با باکتری های F میشوند. قبلاً تصور می شد که پلاسمید F از طریق این پل ها به باکتری F منتقل میشوند در حالی که مطالعات بعدی نشان دادند که بعد از تماس بین دو باکتری توسط پلهای F بین آنها پل لقاح ایجاد میشود و انتقال پلاسمید F از طریق این پل اتفاق میافتد. تشکیل این پل توسط ژنهای روی پلاسمید F انجام میگیرد (۳۴۰۱۵) وقتی تماس بین دو باکتری برقرار شد برشی در یکی از رشته های پلاسمید F ایجاد می شود. انتقال پلاسمید F از ناحیه orit یکی از سه ناحیه شروع همانندسازی در پلاسمید ، شروع می شود. دو ناحیه دیگر به نامهای oriV و oris نقشی در هم یوغی ایفا نمی کنند.

توسعه فناوری های جدید بر پایه علم ژنتیک و استفاده از آنها در کشاورزی صنعت و پزشکی و پیشرفتهای روز افزون در تمامی شاخه های آن ضرورت مطالعه عمیق این علم را بیش از پیش روشن میکند. کتاب حاضر بر اساس سر فصل های درس ژنتیک تکمیلی و در ۹ فصل شامل ژنتیک صفات سیتوپلاسمی، ژنتیک باکتری ها، ویروس ها و قارچ ها عناصر ترانسپوزون، جهش و کاربرد آن ژنتیک پلی پلوئیدها و آنیوپلوئیدها، مهندسی ژنتیک و ژنتیک خود ناسازگاری به رشته تحریر در آمده است. استفاده از شکلهای مناسب و ذکر مثالهای مختلف برای تفهیم بهتر موضوعات از ویژگیهای بارز این کتاب است که میتواند مورد استفاده دانشجویان کارشناسی ارشد رشته های مختلف به ویژه بیوتکنولوژی و اصلاح نباتات و نیز دانشجویان کارشناسی به عنوان یک منبع کمک درسی و سایر علاقه مندان به میانی ژنتیک قرار گیرد