کتاب مبانی ژنتیک نشر جهاد دانشگاهی مشهد

گریگور مندل آزمایشهای خود را در سال ۱۸۶۵ انجام داد. در ابتدا قوانین مندل مورد توجه دانشمندان قرار نگرفت و برای مدتی به فراموشی سپرده شد. در سال ۱۹۰۰ همان نتایج به صورت مستقل به وسیله پژوهشگران دیگر به دست آمد و از آن به عنوان کشف مجدد قوانین مندل یاد می کنند. از آن تاریخ تاکنون که کمی بیش از یک قرن میگذرد پیشرفتهای شگرفی صورت گرفته است.

به جرأت می توان ادعا کرد که هیچ علمی به اندازه علم ژنتیک شاهد تغییر و تحول و نوآوری در نیم قرن اخیر نبوده است. کاربرد این علم از زیست شناسی پزشکی و کشاورزی فراتر رفته و در رشته های دیگر از جمله صنعتی مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد. شتاب این تغییر و تحول هنوز هم فروکش نکرده و ادامه دارد. محتوای کتابهای ژنتیک در دهه ۷۰ میلادی زمانی که بنده دانشجو بودم یک سوم محتوای کتابهای کنونی بود. سرعت کشف این علم در حدی است که دانش آموختگان دیروز با دستاوردهای امروز نا آشنا هستند. در ابتدای قرن ۲۱ توالی سه بیلیون نوکلئوتید ژنوم انسان تعیین شده و امروز پژوهشگران در سراسر دنیا به داده های زیادی که از توالی یابی ژنوم موجودات مختلف به دست آمده دسترسی دارند. تجزیه و تحلیل این داده ها به وسیله مراکز پژوهشی و دانشگاهها در سراسر دنیا باعث درک عمیق تر بر همکنش پیچیده درون و بین ژنها، پروتئینها و مولکولهای دیگر شده و این بر شتاب پیشرفت علم ژنتیک می افزاید.

در ویرایش سوم کتاب مبانی ژنتیک که اکنون در دست شماست یافته های جدید در علم ژنتیک از منابع خارجی جمع آوری شده و به کتاب افزوده شده است. نگارنده که به مدت ۳۰ سال دروس مختلف ژنتیک را برای رشته های مختلف تدریس نموده سعی کرده که تمام سرفصل های درس ژنتیک در رشته های مختلف را با زبانی ساده و ذکر مثال در این مجموعه ارائه دهد. مسایل موجود در پایان هر فصل همراه با راه حل یا جواب آنها و همچنین واژه نامه ای که در پایان کتاب آمده از ویژگی های دیگر است که

امیدوارم سودمند واقع شود.

اصطلاحات و علایم مورد استفاده در شجره ها در شکل ۸-۳ آمده است. اولین گام در تجزیه شجره تعیین بارز یا نهفته بودن صفت مورد مطالعه میباشد. مطالعه ژنهای نهفته مشکل است زیرا اثر این ژنها ممکن است به وسیله ژنهای بارز برای چندین نسل پوشانده شود حاملین این گونه ژنها قابل تشخیص نیستند مگر اینکه نوزادی مبتلا متولد شود. گاهی صفاتی که به وسیله ژنهای نهفته کنترل میشوند در خانواده هایی که سابقه چنین صفاتی را ندارند به طور غیر منتظره مشاهده میشود. به طور نسبی زنهای نهفته در خانواده هایی که پدر و مادر با هم نسبت خویشاوندی دارند بیشتر از خانواده های معمولی بروز می کند. فرض کنید که صفت مورد مطالعه در مورد چسبیدن نرمی گوش به صورت باشد که توسط یک زن نهفته کنترل میشود. همان گونه که در شکل ۳۹ مشاهده میشود این صفت فقط یک بار در شجره بروز کرده است که به صورت تیره مشخص شده است شخص -II یعنی فرد سوم از نسل دوم معمولاً جهت جلوگیری از پیچیده شدن موضوع و در صورتی که دلیل قانع کننده ای نداشته باشیم فرض می کنیم افراد خارجی که با افراد این شجره ازدواج میکنند حامل ژن مورد نظر نیستند یکی از دلایل قانع کننده برای حامل بودن این افراد داشتن نوزاد با صفت مذکور است.

در مواردی که اطلاعات کافی در مورد حامل بودن یک شخص در دست نباشد، از احتمالات به عنوان تنها وسیله ممکن جهت تعیین ژنوتیپها استفاده میشود کاربرد احتمالات در بررسی شجره انسان در شکل ۹-۳ آمده است.

از اهداف این کتاب ارائه مفهوم توارت و شرح ساده آزمایشهایی است که منجر به اثبات این مفاهیم شده است. علم ژنتیک در اواخر قرن نوزدهم با آزمایشهای مندل در نخود فرنگی آغاز شد با اینکه پیشرفت آن در ابتدا کند بود ولی در اوائل قرن بیستم جایگاه مهم خود را در علوم جدید پیدا کرد. آزمایشهای متعددی که در این قرن ابتدا در مگس سرکه و ذرت و سپس در میکروارگانیسم ها انجام گرفت طیف این دانش را به حدی وسیع نمود که امروزه در بیشتر شاخه های علوم از سطح مولکولی گرفته تا محاسبات پیچیده ریاضی مورد بررسی قرار می گیرد. با کمک مهندسی ژنتیک انتقال صفات بین گونه ها و جنس ها امکان پذیر شده و این شاخه جدید ژنتیک گره گشای بسیاری  از مسائل پزشکی و کشاورزی گردیده است. نگارنده که این درس را برای رشته های مختلف برای سالیانی تدریس نموده سعی کرده است که تمام سرفصلهای درس ژنتیک در رشته های مختلف را با زبانی ساده و ذکر مثال در این کتاب ارائه دهد.

در چاپ جدید که با تغییرات عمده همراه است. فصل جدیدی تحت عنوان DNA نوترکیب اضافه شده که میتواند نیاز دانشجویان را در سطوح مختلف برآورده کند. افزون بر آن مبحث نوترکیبی در میکروارگانیسم ها و جدایی و لینکاژ در پلی پلوئیدها مورد بررسی مفصل قرار گرفته تا دانشجویان دوره کارشناسی ارشد و دکترا بتوانند از آن به عنوان یک منبع بهرمند شوند.