کتاب مفهوم صنعت و فناوری در منابع تمدن اسلامی

«صنعت» و «فناوری از موضوعاتی است که از بدو زندگی مدنی انسان با وی همراه بوده است و در نتیجه بر پیدایش دانش سازمان یافته تقدم دارد. با وجود این واقعیت مفاهیم و مبانی نظری آن نسبت به «علم» از مفاهیم متأخر محسوب می شود. مبانی نظری و فلسفی صنعت و فناوری در ادبیات علمی غرب طی یک قرن اخیر مورد توجه واقع شده و تنها در چند دهه اخیر است که به صورت جدی به آن پرداخته شده است در ایران بحث فناوری و به ویژه فلسفه صنعت و فناوری کاملاً جدید بوده و به استثنای چند کتابی که به تازگی از زبان انگلیسی ترجمه شده است متن جدی و علمی دیگری در اختیار فارسی زبانان علاقه مند قرار ندارد.

پرسش اساسی این رساله آن است که با توجه به اینکه صنعت و فناوری از حوزه هایی است که از ابتدا بشر به تدریج آن را پدید آورده و با آن زیسته است؛ آیا در تمدن ایران و اسلام مفاهیم صنعت و فناوری و یا چیزی شبیه به آنها مطرح بوده و درباره آن تحقیق و بررسی شده است یا خیر؟ مطالعه منابع و آثار مرتبط دوره اسلامی و تحلیل آرای حکمای مسلمان حاکی از آن است که تمدن اسلامی فلسفه ویژه ای برای مبانی صنعت و فناوری پدید آورده و با نگاه خاص خود به تحلیل آن پرداخته است. خلاصه آنکه ائمه اطهار مستند به آیات محکم قرآن مجید آرایی راهگشا در این حوزه ارائه نموده اند و با الهام از تعالیم آنها، حکمای مسلمان آرای مشخص و بعضاً بدیعی را در این حوزه عرضه کرده اند. در این مجموعه به استناد آثاری که دانشمندانی مانند فارابی اخوان الصفاء ابن خلدون خواجه نصیرالدین طوسی جلال الدین دوانی میرفندرسکی بر جای نهاده اند

مفاهیم در هم تنیده علم و عمل باب بحثی را می گشاید که تاکنون به نحو شایسته به آن پرداخته نشده است. پیشاپیش از صاحب نظران متفکر دعوت می شود که این مهم را مورد توجه ویژه قرار دهند. در زیر فقط به چند آیه و حدیث اشاره میشود و تفصیل موضوع و به ویژه ارتباط آن با علم و فناوری به فرصتی مناسب موکول می شود.

خداوند متعال در سوره اسراء می فرماید: «و لا تقف ما ليس لك به علم، إن السمع والبصر والفوادَ كُلُّ أولائك كانَ عَنهُ مسئولا» (۳۶) «چیزی را که به آن علم نداری دنبال نکن، همانا گوش و چشم و دل همه مسئولند» از همه آنها بازخواست خواهد شد. علی (ع) می فرماید: «خیرُ العِلمِ مانفع بهترین علم آن است که مفید باشد

(غرر الحكم و دررالکلم، ص ۳۵۴)

پیامبر اکرم فرمود: «مَن عَمِلَ بِما يَعْلَمُ وَرَبَّهُ الله عِلم ما لم يعلم. هر كس به آنچه می داند عمل کند، خداوند دانش آنچه را که نمیداند به او ارزانی می دارد

(مرآة العقول في شرح اخبار آل الرسول، ج ۳، ص ۲۸۶). امام باقر (ع) فرمود: هر کس به آنچه که میداند عمل کند، خداوند آنچه را که نمی داند، به او خواهد آموخت (بحار الانوار: ج ۷۸، ص ۱۸۹)

عمل نکردن به علم موجب دوری از خدا میشود امام سجاد (ع) فرمود: «لا تطلبوا اعلم ما لا تعلمون و لما تعلموا بما علمتم فان العلم اذا لم يعمل به لم يزدد صاحبة الا كفراً و لم يزدد من الله الا بعداً؛ تا آنگاه که نسبت به دانسته های خویش عمل نکردید از آن چه نمیدانید سؤال نکنید زیرا هر نوع علم و آگاهی که بدان عمل نشود کفر و ناسپاسی و مراتب دوری انسان نسبت به خدا را فزاینده می سازد.