کتاب آفرینش نظریه معماری 177278

پیشگفتار مترجم
کتاب "آفرینش نظریه معماری" مبنای نظریه عملکرد گرایی جدید است. این بحث از کتاب قبلی نویسنده با عنوان "طراحی برای رفتار انسان"، که گردآوری دیدگاههای گروهی از پژوهشگران حوزه طراحی محیط است، آغاز شد. در این کتاب مباحث مطرح شده در کتاب قبلی با جامعیت و انسجام بیشتر به نقش علوم رفتاری در طراحی محیط پرداخته است. در کتاب بعدی نویسنده با عنوان طراحی شهری: تجربه آمریکا" که در سال ۱۹۹۴ میلادی انتشار یافت، کاربرد این نظریه ها در طراحی شهری مطرح و به تدوین نظریه عملکرد گرایی جدید منجر شده است.
نویسنده کتاب در یکی از نوشته های خود به نقل از دنیس شارپ نویسنده کتاب "خردگراها: تئوری و طراحی در نهضت مدرن" این گونه عنوان کرده است که، معماری عملکردگرا به میزانی که معماران مدرن ادعا کرده اند، خردگرا نبوده است. در فصل نخست این کتاب یکی از دلایل این ادعا، توجه محدود معماران مدرن به تنوع نیازهای انسانی عنوان شده است. نویسنده کتاب برای رفع این کاستی و تدوین تعریف جامع تری از عملکرد گرایی، از مدل نیازهای انسانی آبراهام مازلو بهره برده است. با قبول سلسله مراتب نیازهای انسانی تعریف شده توسط مازلو که شامل نیازهای اولیه فیزیولوژیک تا نیازهای متعالی تر همچون عزت نفس، احترام، تعلق و نیاز به زیبایی و غیره است، رویکرد جدیدی به عملکرد گرایی پیشنهاد شده است. این رویکرد طراحی آگاهانه محیط کالبدی را پاسخ مناسب به تنوع نیازهای انسانی دانسته و آنرا مکمل اندیشه های ناکافی خردگرا در معماری مدرن می داند.
مدل گونه شناختی نظریه های معماری که در این کتاب پیشنهاد شده، بیش از آنکه گونه ای از نظریه ها را بر گونه ای دیگر قابل برتری و رجحان سازد، جمع بندی مناسبی از رابطه حوزه های نظری و علوم مرتبط با طراحی محیط را پیشنهاد می کند. این مدل به عنوان نکته برجسته و مثبت کتاب، شکلی انتزاعی و گونه شناختی از رابطه حوزه های شکل دهنده به پایه دانش طراحی محیط است و می تواند دانش آموختگان و دانشجویان معماری را در درک رابطه مباحث نظری و طراحی عملی معماری یاری کند. رابطه ای که عدم برقراری منسجم آن از طریق دروس نظری و عملی، یکی از نقاط ضعف اغلب دانشکده های معماری است. در نتیجه، مطالب کتاب، با تاکید بر علوم رفتاری و تبیین رابطه انسان و محیط، علاوه بر ارتقای دانش پایه رشته های طراحی محیط، مباحثی از روان شناسی محیط و رفتار را تدوین کرده و زمینه آشنایی دانشجویان و پژوهشگران را با حوزه ای خاص از نظریه های معماری فراهم آورده است. بدیهی است نگاه انتقادی به مطالب کتاب و تطبیق و مقایسه آن با سایر مباحث نظری، امکان تشخیص نکات مثبت و منفی و برداشت آگاهانه تر از آنرا میسر می سازد. به دلیل تاکید بر ماهیت علمی و شبه علمی نظریه ها و تلاش برای تبیین رابطه آنها، مطالبی از کتاب به مباحث روش شناختی و روش تحقیق اختصاص یافته که حائز اهمیت بسیار است. با توجه به کمبود منابع تخصصی در زمینه روش تحقیق در مطالعات محیطی مطالب کتاب می تواند بخشی از نیاز دانشجویان رشته های طراحی را بویژه در مقاطع عالی تحصیلی مرتفع سازد.
ماهیت بین رشته ای مباحث طراحی محیط، خواننده کتاب را به منابع موردی هر بحث نیازمند می سازد. کثرت منابع معرفی شده در متن با روش (نویسنده تاریخ و کتاب شناسی ارائه شده در انتهای کتاب، حاکی از گستردگی و پیچیدگی مباحث طرح شده است. اگرچه به دلیل ماهیت علمی
و شبه علمی نظریه های اثباتی و نزدیکی بیشتر آنها به پژوهش های علوم رفتاری، بخش بیشتری از مطالب به این نظریه ها اختصاص یافته، ولی رابطه درونی اجزای مدل پیشنهاد شده، پرداختن به نظریه های هنجاری را نیز ضروری ساخته است. به دلیل باور نویسنده کتاب به اینکه "حوزه نظریه های هنجاری برای کاربرد در طراحی اعتماد پذیری کمی دارد"، مباحث مربوط به نظریه های هنجاری با قوت بخش های قبلی کتاب تدوین نشده است. بر اساس این باور "حوزه طراحی سرشار از نظریه های هنجاری است و باید طراحی محیط برای کاربرد عملی بهتر، بیشتر به سمت نظریه های اثباتی جهت داده شود. این در حالی است که بسیاری از انگاره های طراحی به روشنی بازتاب دیدگاه های هنجاری و ارزشی طراحان اند.
کتاب با نقد معماری مدرن و کاستی های موجود در دیدگاه های نظری این نهضت، بویژه نگاه محدود آن به تنوع نیازهای انسانی، آغاز شده است. اگرچه فصل بندی کتاب برگرفته از مدل نظری پیشنهاد شده در فصل دوم آن است، ولی اغلب مباحث طرح شده در فصل های اولیه آن مبتنی بر دیدگاه روانشناختی و رفتاری است. این دیدگاه در فصول میانی جهت گیری جامعه شناختی و در انتهای کتاب به دلیل پرداختن به نظریه های هنجاری و ارزشی و طرح دیدگاه های زیباشناختی در طراحی محیط، بیشتر جهت گیری فلسفی دارد. مطالب ارائه شده در این فصل ها نتایج پژوهش در زمینه های زیر را مورد بحث قرار می دهند:
• ماهیت نظریه های معماری و نسبت و رابطه میان آنهاء؛
• مدل های رویه عملی طراحی که چگونگی کارکرد شهودی، خردگرا و جدلی طراحان را در کار انفرادی و گروهی نشان می دهد؛
• مرحله طراحی و چگونگی استفاده از اطلاعات کسب شده در مرحله شناخت، گزینش و تدوین راه حل های طراحی؛
• نقشه های شناختی و رفتار فضایی، جهت یابی انسان در محیط و تاثیر آن بر احساس فشار روانی یا احساس امنیت در محیط زندگی؛
• خلوت، قلمروپایی فضای شخصی، که چگونگی احساس انزوا یا ازدحام و یا نحوه تامین نیازهای اساسی انسان را مورد بحث قرار می دهد؛
• زیبایی شناسی حسی، فرمی و نمادین و نحوه تاثیر آنها بر درک انسان از محیط و منظر.
ترجمه کتاب به عنوان متنی درسی، مطالعه دیدگاه خاصی از نظریه های معماری را میسر ساخته است. با توجه به تحولات فراوان سال های اخیر در مطالعات محیطی و به ویژه جستجو و تلاش پژوهشگران برای تدوین تعاریف پایداری در رشته معماری، در مقدمه مترجم به چاپ چهارم کتاب، درباره این تحولات بحث مختصری شده است. امید است ترجمه کتاب حاضر به عنوان متنی پژوهشی در حوزه نظریه های معماری در کنار منابع فراوان دیگر که گوشه ای از آن در مقدمه مذکور معرفی شده است، با تدبر و مطالعه تطبیقی، مورد استفاده دانشجویان و دانش آموختگان رشته های طراحی معماری، منظر و طراحی شهری قرار گیرد و بتواند به توسعه دانش پایه این رشته ها و گسترش زمینه های پژوهش سازمان یافته کمک کند.
علیرضا عینی فر
دانشیار دانشکده معماری
پردیس هنرهای زیبا