کتاب اضطراب جایگاه اجتماعی

نويسنده در کتاب حاضر به اين نگراني هرروزه و شايد هرلحظه ما پرداخته و مي‌نويسد: جايگاه اجتماعي والا پيامدهاي خوشايندي به دنبال دارد، ازجمله امکانات، آزادي، فرصت، آسايش و شايد مهم‌تر از همه احساس موردتوجه و ارزشمند بودن. جايگاه اجتماعي والا ازنظر بسياري بهترين نعمت‌هاي زميني است، حتي اگر کسي مستقيماً به آن اذعان نکند. دو باتن در مقدمه کتاب خود با ارائه تعاريفي در مورد جايگاه اجتماعي، تعريفي نيز از اضطراب جايگاه اجتماعي ارائه مي‌دهد: نوعي نگراني که چنان تباه‌کننده است که مي‌تواند گستره‌هاي مختلف زندگي ما را نابود کند، نگراني از اين‌که نتوانيم خود را با آرمان‌هاي موفقيت که جامعه تعيين‌کننده آن است تطبيق دهيم و از ‏شأن و احترام محروم شويم. يا نوعي نگراني از اينکه ازلحاظ منزلت اجتماعي در پايين‌ترين مرتبه يا در آستانه سقوط به مرتبه‌اي پايين‌تر قرار داشته باشيم.

جایگاه اجتماعی موقعیت فرد در جامعه؛ واژه‌ای برگرفته از واژه لاتین statum یا جایگاه (اسم مفعول فعل stare در زبان لاتینی به معنای قرار داشتن، ایستادن). - این واژه در معنای دقیق‌تر به جایگاه حقوقی یا حرفه‌ای فرد در گروه اشاره دارد (متأهل، ستوان، یا از این قبیل). ولی در معنای گسترده‌تر - که در این کتاب بیشتر کاربرد دارد - به ارزش و اهمیت فرد از دیدگاه جامعه اشاره دارد. - جوامع مختلف منزلت‌های مختلفی به گروه‌های اجتماعی اعطا کرده‌اند: شکارچیان، جنگجویان، خاندان‌های قدیمی، روحانیان، شوالیه‌ها، زنان بارور. از سال ۱۷۷۶ جایگاه اجتماعی در دنیای غرب (قلمروی نه‌چندان روشن و مشخص اما آشنا که موضوع بحث ماست) اغلب با توجه به دستاوردهای مالی تعیین‌شده است. - جایگاه اجتماعی والا پیامدهای خوشایندی به دنبال دارد، ازجمله امکانات، آزادی، فرصت، آسایش، فراغت و شاید مهم‌تر از همه، احساس موردتوجه و ارزشمند بودن احساسی که از طریق دعوت شدن به مهمانی‌ها، تملق شنیدن، خندیدن به شوخی‌های فرد (حتی زمانی که خنده‌دار نباشند)، احترام دیدن و در کانون توجه قرار داشتن به فرد دست می‌دهد. - جایگاه اجتماعی والا ازنظر بسیاری از بهترین نعمت‌های زمینی است (هرچند انگشت‌شمارند کسانی که این مطلب را به‌صراحت تصدیق کنند). اضطراب جایگاه اجتماعی - نوعی نگرانی که چنان تباه‌کننده است که می‌تواند گستره‌های مختلف زندگی ما را نابود کند، نگرانی از این‌که نتوانیم خود را با آرمان‌های موفقیت که جامعه تعیین‌کننده آن است تطبیق دهیم و از شأن و احترام محروم شویم؛ نوعی نگرانی از این‌که ازلحاظ منزلت اجتماعی در پایین‌ترین مرتبه یا در آستانه سقوط به مرتبه‌ای پایین‌تر قرار داشته باشیم. - این اضطراب درنتیجه رکود اقتصادی، اخراج از کار، ترفیع گرفتن همکاران، بازنشستگی، گفتگو با همکاران در صنعتی مشابه، خواندن شرح موفقیت‌های بزرگ دوستان در روزنامه‌ها و مواردی از این قبیل ایجاد می‌شود. آشکار کردن اضطراب هم ممکن است مانند اقرار به حسادت (که در مورد این احساس هم وجود دارد) به لحاظ اجتماعی امری نکوهیده باشد. ازاین‌رو بروز دادن نشانه‌های این برانگیختگی درونی معمولاً امری نامتعارف است و بعد از شنیدن خبر موفقیت دیگری به نگاهی حاکی از اشتغال خاطر، لبخندی سرد یا مکثی طولانی محدود می‌شود. - اگر جایگاه ما بر نردبان منزلت اجتماعی موجب چنین دغدغه‌هایی شده باشد به این دلیل است که تصور ما از خودمان به‌شدت به تصور دیگران از ما بستگی دارد. به‌استثنای افراد خاصی مانند سقراط یا عیسی [ع]، اکثر ما برای این‌که احساس خوبی درباره خود داشته باشیم متکی به نشانه‌های احترامی هستیم که از جامعه دریافت می‌کنیم. - متأسفانه کسب منزلت اجتماعی دشوار و حفظ آن تا پایان عمر دشوارتر است. به‌جز جوامعی که در آن‌ها جایگاه اجتماعی از بدو تولد تعیین‌شده و خون اشرافی در رگ‌های صاحبان منزلت جریان دارد، به دست آوردن مرتبه‌ای والا در اجتماع به میزان موفقیت‌های ما بستگی دارد، و ممکن است به دلیل حماقت، عدم خودشناسی، مسائل اقتصاد کلان یا سوءنیت دیگران از رسیدن به جایگاه اجتماعی بازبمانیم. - و شکست سرچشمه حس حقارت است: آگاهی تباه‌کننده از این موضوع که نتوانسته‌ایم دنیا را متقاعد سازیم که فردی ارزشمندیم و ازاین‌پس محکومیم به افراد موفق غبطه بخوریم و از وجود خود شرمسار باشیم. نظریه - اضطراب جایگاه اجتماعی قابلیتی استثنایی در ایجاد درد و رنج دارد. - تمایل به داشتن جایگاه اجتماعی مانند همه تمایلات دیگر کاربردهایی دارد: ایجاد انگیزه برای به‌کارگیری استعدادها، ترغیب به متمایز دیده شدن، ممانعت از رفتارهای نامتعارف و زیان‌بار و انسجام بخشیدن به اعضای جامعه حول یک نظام ارزشی متداول. ولی افراط در این تمایل هم مانند سایر موارد می‌تواند کشنده باشد. - و این‌که شاید سودمندترین راه برای پرداختن به این وضعیت درک آن و صحبت درباره آن باشد.

یکی از دغدغه‌های همه ما این است که دیگران چه نظری درباره‌مان دارند. همه ما خواستار موفقیتیم و از شکست می‌ترسیم. همه ما کم‌وبیش، و غالباً در خفا، درباره جایگاه اجتماعی‌مان اضطراب داریم . آلن دوباتن، برای نخستین بار، به این وضعیت شایع نامی داده است و در کتاب خود سرچشمه‌های آن و راه‌های ممکن مقابله با آن را بررسی کرده است. او به قلمرو تاریخ، فلسفه، اقتصاد، هنر و سیاست سفر می‌کند تا ببیند متفکران بزرگ با چه شیوه‌های بدیعی بر این اضطراب غلبه کرده‌اند. حاصل کار او کتابی است که نه‌فقط سرگرم‌کننده و تأمل‌برانگیز است، بلکه رنگی از نبوغ و حکمت دارد، و می‌تواند در حل این مشکل به انسان امروز کمک کند. اضطراب جایگاه اجتماعی هم تشریح یکی از دردهای انسان مدرن است و هم پیشنهاد راه‌هایی برای درمان این درد.