کتاب گذار به دموکراسی

امروزه مبحث نظری گذار به دموکراسی و زمینه های اجتماعی آن مهمترین مبحث در جامعه شناسی سیاسی به شمار می رود و حتی می توان گفت که با توجه به اهمیت این مبحث جامعه شناسی سیاسی چیزی جز جامعه شناسی زمینه های گذار به دموکراسی نیست با افزایش شمار دموکراسیها در ربع قرن اخیر دامنه نظریه پردازی درباره گذار به دموکراسی نیز به شیوه بی سابقه ای گسترش یافته است. برخی از نویسندگان از ظهور امواج پی در پی دموکراسی در صحنه جهانی سخن گفته اند. هر موج دموکراسی مجموعه تحولاتی است که در طی مدت زمان نسبتاً معینی در درون نظامهای سیاسی گوناگونی در جهت پیشرفت فرایندهای دموکراتیک رخ میدهد ساموئل هانتینگتون نویسنده آمریکایی از سه موج دموکراسی سخن به میان آورده است موج اول از ۱۸۲۸ تا ۱۹۲۶، موج دوم از ۱۹۲۶ تا ۱۹۷۵ و موج سوم از ۱۹۷۴ به بعد موجب گذار از رژیم های غیردموکراتیک به نظامهای دموکراتیک در مناطق گوناگون جهان شد. در موج سوم کشورهای غیردموکراتیک اروپا، رژیم های کمونیستی بلوک شرق و بسیاری از کشورهای آسیایی و آمریکای لاتین به دموکراسی گذر کردند. طبعاً در خصوص دلایل و علل دموکراتیزاسیون و گذار به دموکراسی نگرشهای گوناگونی پیدا شده است. نگرش نهفته در پس نظریه امواج دموکراسی نگرش سرایت دموکراسی از منطقه ای به منطقه ای دیگر در سطح جهان و یا دست کم در درون مناطق فرهنگی - جغرافیایی خاصی مانند اروپای شرقی آمریکای لاتین و آسیای جنوب شرقی است. برخی دیگر از صاحب نظران بر نقش جهانی شدن اقتصاد و فرهنگ و ارتباطات و تاثیر آن برگسترش جامعه مدنی در سطح جهانی تقویت گفتمان حقوق بشر و حمایت از جنبشهای دموکراتیک در مناطق گوناگون جهان سخن به میان می آورند نظریه های جهانی با وجود توجه به مهمترین تحولات در عین حال گاه چندان عنایتی به منطق تحولات درونی کشورها و

استقرار همبستگی و هنجارهای دموکراتیک از سوی دیگر است. خلا هنجاری که در این میان پدید می آید همان آنومی است.

در دوران اولیه انقلاب و دوران جنگ همبستگی و هنجارهای ایدئولوژیک به نحو فراگیری استقرار پیدا کردند. مفاهیمی چون اخوت دینی، هویت اسلامی امت اسلامی و غیره تار و پود همبستگی ایدئولوژیک را تشکیل میداده اند. در مقابل در دوران سازندگی در پرتو کوشش برای بازسازی کشور و تغییر در سیاستهای اقتصادی و روابط خارجی و تطبیق با فرایندهای جهانی شدن و غیره تعدیل و تجدید نظری در همبستگی و هنجارهای ایدئولوژیک صورت گرفت. اختلاف نظری که در آن زمان بر سر تعهدگرایی و تخصص گرایی میان جناح های مختلف حکومتی در گرفت نشانه تعارض هنجاری در حال گسترش بود. در دوران اصلاحات همبستگی و هنجارهای ایدئولوژیک افول بیشتری پیدا کرد و گروه های سیاسی و اجتماعی مختلف در پی گسترش هنجارهای دموکراتیک و مدنی و استقرار همبستگی بر اساس آن هنجارها برآمدند. مفاهیمی چون جامعه مدنی کثرت گرایی مردم سالاری، گفتگو، تساهل رقابت مشارکت و غیره تار و پود هنجارها و همبستگی هنجاری جدید را تشکیل می داده اند. چنانکه گفتیم، آنومی نتیجه ضعف و زوال هنجارها و همبستگی ایدئولوژیک یعنی همان شکاف فزاینده میان ایدئولوژی رسمی و افکار و کردارهای عمومی و عدم شکل گیری هنجارها و همبستگی دموکراتیک بوده است. بر اساس پژوهشهای متعدد میدانی و نظر سنجی ها از جمله طرح همایش ملی ارزشها و نگرشها که موج اول آن در ۲۸ مرکز استان در سال ۱۳۷۹ با جامعه آماری ۱۶۸۲۴ نفر اجرا شد و نیز بر اساس نظر سنجی ها و پژوهشهای مستقل و مکمل دیگر به طور کلی ارزشها و باورها و کردارهای ایدئولوژیک - مذهبی در طی دهه اخیر دستخوش تحولات چشمگیری شده اند. نتایج کلی این پژوهشها را می توان در محورهای زیر خلاصه کرد: کاهش در اعتقاد و..