کتاب کسایی مروزی زندگی اندیشه و شعر او

کسایی مروزی از شاعران بزرگ نخستین دوره شعر فارسی و از معاصران فردوسی است که آثارش گذشته از اهمیت آنها از نظر شعر و ادب و زبان فارسی از این نظر هم که نکته های ارزنده ای از وضع اجتماعی فراموش شده عصر او در بر دارد، خواندنی و بررسی کردنی است و چون دیوانش همچون هزاران گنج بیکران ادب فارسی به تاراج روزگار رفته بیت بیت آنچه از او بر جای مانده ارجمند و گرامی است و باید جستجو و گردآوری شود.

اشاره به این سابقه هم بجاست که در نخستین سی ساله قرن حاضر در ادامه کاری که ایران شناسانی چون اته آلمانی و دیگران آغاز کرده بودند، در ایران هم توجهی به جمع و تدوین آثار گمشده شاعران سده های آغازین سخن فارسی پدید آمد و عده ای از محققان نخست زنده یادان عباس اقبال و ملک الشعرای بهار و سعید نفیسی و آقای دکتر ذبیح الله صفا و اندکی دیرتر پروفسور لازار فرانسوی و آقای دکتر محمد دبیرسیاقی و عده ای دیگر به گردآوری آن گوهرهای گمشده از لابلای اوراق تذکره ها و جنگها و فرهنگها پرداختند.

من هم از چهل و چند سال پیش که برای ادامه تحصیل به تهران آمدم و به کتابخانه های پایتخت دسترسی یافتم به سائقه عشق به زبان و شعر فارسی در این راه به کوشش و جستجو برخاستم و نمونه هایی از حاصل کار را در مجلات منتشر کردم. اما به دو دلیل دنباله کار را رها کردم یکی اینکه دیدم عشق به جستجو و بازیابی این گوهرهای گمشده طبعاً در میان اهل ادب عمومیت دارد

حتی انتخاب وزن چهار پاره برای غمنامه خود شاید برای این بوده که آن را در ایام سوگواری به طور دسته جمعی می خوانده اند. در حالی که اشعار معروفش را برای محافل علمی و فرهنگی و طبقات فرهیخته آن عصر سروده و طبعاً طالبان شعر محض آنها را بیشتر می پسندند. شاید همین اختلاف درجه ارزش اشعار سبب شد که وقتی من قصيده منقبت حضرت علی (ع) را در مجله یغما منتشر کردم عده ای از دوستان شعر شناس در صحت انتساب آن به کسایی تردید کردند و گفتند اینها به شاعر استادی که آفریننده آن و صفهای جادویی با آن تشبیهات عالی است نمی برازد. اینک هم که سوگنامه او منتشر می شود شاید برای برخی از خوانندگان همان تردید پیش آید و همان استدلال را پیش کشند.

برای رفع آن تردیدها باید بگویم که به نظر من به طور قطع و یقین این هر دو قصیده از کسایی مروزی است چه از نظر اعتبار مآخذ آنها و چه از نظر زبان و مضامینی که به وضع تاریخی و اجتماعی عصر کسایی اشاراتی دارد قصیده منقبت در جنگ معتبر مزین نفیس کهنه ای آمده که در سال ۹۴۵ به دست عبدالله بر مکی کتابت شده و اینک در مجموعه روان کوشکو به شماره ۱۹۷۶ در کتابخانه موزه توپقاپو سرای استانبول مضبوط است. در این قصیده تعریض به قدمای خلفای عباسی معتصم و مستعین که در نیمه اول قرن سوم خلیفه بودند و اشاره به القاب امرای ترک تکسین و تگین خبر از سالهایی می دهد که به علت آغاز هجوم و تسلط ترکان بر خراسان و تعصب آنها در حمایت از خلفای عباسی نفرت و بیزاری ایرانیان متوجه آن هر دو قوم بود. تعبیرات کهن برخواندن همیدون، نقص کردن (= عیب گرفتن، خان انگبین شان عسل، کرسی گران - سازندگان تخت و صندلی)، و کاربرد «نواصب در معنی مفرد به جای «ناصبی» (همچنانکه «نعم» و «غدود» را در ابیات دیگر به جای نعمت و غده آورده) نیز کهنگی....