کتاب هنر همیشه بر حق بودن نشر ققنوس

مقدمه

ای. سی گریلینگ
آیا مقصود شوپنهاور از نگارش جستار «هنر همیشه برحق بودن» تمرینی در باب تعریض بود؟ این جستار توصیه‌های عملی نیشداری درباره چگونگی غلبه بر خصم در مجادله بیان می‌کند، توصیه‌هایی که بی‌هیچ عذر و بهانه‌ای ماکیاولیایی هستند. به قول شوپنهاور، جدل مناقشه آمیز عبارت است از هنر مباحثه به‌گونه‌ای که شخص، فارغ از درستی یا نادرستی موضعش، از آن عقب‌نشینی نکند.» شوپنهاور در این رساله عمدة – و اگرنه به‌قصد تعريض، ولی به صورتی تحریک‌آمیز - از سوفسطاییان یونان باستان تقلید می‌کند. همان‌طور که می‌دانیم، سقراط و افلاطون نسبت به سوفسطاییان دیدگاهی منفی داشتند و آن‌ها را افرادی می‌دانستند که در قبال دریافت اجرت، و بی‌توجه به حقیقت و عدالت، به دیگران می‌آموختند چگونه هر ناراستی را راست و هر راستی را ناراست جلوه دهند.

بنابراین، سقراط و افلاطون از سفسطه به این معنا نفرت داشتند. آن‌ها خواهان دستیابی به خیر و حقیقت بودند، و دو امر را از یکدیگر تمیز می‌دادند: دیالکتیک، که به نظر ایشان عبارت بود از تحقیق صادقانه به‌وسیله سؤال و جواب و مباحثه، و استفاده سوفسطاییان از فنون خطابی و جاذبه‌های عاطفی صرفاً به‌منظور ترغیب و اقناع مخاطب. خطابه، چون یگانه هدفش ترغیب و اقناع بود، به درد تجزیه‌وتحلیل و بررسی انتقادی ایده‌ها نمی‌خورد. سوفسطاییان می‌توانستند از راه تعليم مهارت‌های خود پول درآورند، زیرا این مهارت‌ها در یونان باستان خریداران فراوانی داشت، جایی که خوشبختی و بهروزی افراد منوط به فصاحت کلام و توفیق در مجادله بود. به نظر سقراط و افلاطون، همین ماهیت عمیق غیراخلاقی این کار و انگیزه‌هایش بود که آن را درخور تحقیر می‌کرد؛ و همین قضاوت منفی آن‌ها بود که بر دیدگاه کل تاریخ آتی درباره سوفسطاییان سایه افکند، کسانی که هنرهای خطابی و اقناعی ایشان تا امروز بدنام مانده است - واژه «سفسطه»، که در توصیف هنرهای آن‌ها به کار می‌رود، واژهای تحقیرآمیز است.

بااین‌حال، این دقیقاً همان چیزی است که شوپنهاور در هنر همیشه بر حق بودن» مایل به تعلیم آن است. او می‌گوید در مجادله باید از حقیقت عینی چشم‌پوشی کنیم یا، به بیان دقیق‌تر، باید آن را «پیشامدی تصادفی بدانیم، و فقط در فکر دفاع از موضع خود و رد موضع خصم باشیم.» شوپنهاور در مقام فیلسوف، در مقام متفکر مسئول، و کسی که همدلی و شفقت را مبانی اخلاق می‌داند، آیا می‌تواند این حرف را جدی و صادقانه بر زبان راند؟ وقتی از «ترفندهایی برای رد نظر خصم فارغ از درستی یا نادرستی آن سخن می‌گوید، آیا صرف دارد ما را از ترفندهای احتمالی مخالفان بی‌وجدانمان بر حذر می‌دارد؟
پاسخ این سؤال تا حدی که دلمان می‌خواهد روشن و مشخص نیست، حداقل تا جایی که به زمان نگارش این جستار هنر همیشه بر حق بودن به قلم شوپنهاور ربط دارد.

نخستین مترجم انگلیسی این رساله، پیلی ساندرز به‌سادگی تصور می‌کرد که حداقل بخش «سوفسطایی» «هنر همیشه بر حق بودن» به‌قصد تعريض به رشته تحریر درآمدهاست. ولی شوپنهاور آدم پیچیده‌ای بود، و بدبینی عمیق مأیوسانه حاکم بر تفکرش، همراه با بی‌اعتنایی و انزوایی که در بیشتر عمر دچار آن بود - محرومیتی آزارنده از عزت و احترام مقام و منصبی دانشگاهی، که او را به دشمن «پروفسورها» تبدیل کرد، کسی که همواره آماده بود به خاطر کوته‌فکری و بی‌خردی ناشی از کبر و غرور استادان دانشگاه به آن‌ها حمله کند - رد احتمال نیمه جدی و شاید کاملاً جدی بودن حرف‌هایش را دشوار می‌کند. شاید با این کار می‌خواست اسلحه‌ای در اختیار دیگران قرار دهد که به کمک آن بتوانند با استادان دانشگاه مقابله و بر آن‌ها غلبه کنند.

بر همین اساس، شوپنهاور می‌گوید: «ممکن است به‌طور عینی حق باکسی باشد، ولی باوجوداین، از دید ناظران، و گاهی ازنظر خودش، شکست بخورد.» بنابراین، خوب است که بدانیم چگونه در مواردی که حق با ماست، گرچه به نظر ...

گوشه ای از کتاب

هنر همیشه بر حق بودن
هنر مجادله عبارت است از هنر مباحثه به‌گونه‌ای که شخص، فارغ از درستی یا نادرستی موضعش، از آن عقب‌نشینی نکند.۱ ممکن است به‌طور عینی حق باکسی باشد، ولی باوجوداین، ....
1. درواقع، ارسطو دو چیز را از یکدیگر تمیز می‌دهد: (۱) منطق به‌عنوان نظریه یا روش رسیدن به نتایج صادق و (۲) جدل به‌مثابه روش رسیدن به نتایجی که مقبول می‌افتند - نتایجی که فی‌نفسه صادق یا کاذب به شمار نمی‌روند. آیا این همان هنر حق‌به‌جانب بودن، خواه با دلیل خواه بی‌دلیل، یا، به‌عبارت‌دیگر، هنر دستیابی به‌ظاهر حقیقت، فارغ از گوهرش، نیست؟
ارسطو همه نتایج را به همین روش به نتایج منطقی و جدلی، و آنگاه مرایی (eristical) تقسیم می‌کند. (۳) مراء (eristic) روشی است که در آن صورت نتیجه درست است، ولی مقدمات (موادی که نتیجه از آن‌ها استنتاج می‌شود) صادق نیستند و فقط صادق به نظر می‌رسند. و بالاخره (۴) سفسطه روشی است که در آن صورت نتیجه نادرست است، گرچه درست به نظر می‌رسد.
این سه روش آخر به معنای واقعی کلمه به هنر جدل مناقشه آمیز تعلق دارند، چون حقیقت عینی را در نظر نمی‌گیرند و فقط به‌ظاهر توجه می‌کنند و به‌هیچ‌وجه به خود حقیقت نمی‌پردازند، یعنی فقط در پی کسب پیروزی هستند.

گستره مصداق را بسط بده
با این ترفند، قضية خصمتان را از حدود طبیعی‌اش فراتر می‌برید - برایش تا حد امکان دلالتي عام و معنایی گسترده قائل می‌شوید، تا درباره‌اش اغراق کنید. و، از طرف دیگر، تا جایی که می‌توانید برای قضیه خودتان معنایی محدود و حدودی بسته قائل می‌شوید، زیرا هر چه گزاره‌ای عام‌تر باشد، ایرادات بیشتری می‌توان به آن وارد کرد.
دفاع منوط است به بیان صحیح نکته یا مسئله اصلی موردبحث.
مثال ۱ من می‌گویم که انگلیسی‌ها در هنر نمایش سرآمد بودند. خصم می‌کوشد تا مثال نقضی بیاورد، و در پاسخ می‌گوید که ...