کتاب فکر کردن بی درنگ و با درنگ

چکیده

یادداشت مترجمان
دانش‌پژوهان علوم اجتماعی، و شاید بتوان گفت بیشتر مردم، همواره پذیرای دو ایده درباره طبیعت انسان بوده‌اند:
.. انسان موجودی عقلانی است.
٢. اگر بتوان هیجاناتی چون خشم یا ترس را کنترل کرد، می‌توان عاقلانه فکر کرد و منطقی تصمیم گرفت.
در دهه هفتاد میلادی، دانیل کانمن و آموس تورسکی با انتشار مقاله‌هایی این دو فرض را به چالش کشیدند. آنان با طراحی آزمایش‌هایی ساده، اما بسیار هوشمندانه، نشان دادند که ریشه بسیاری از خطاهای فکری و تصمیمی ما نه در هیجانات، بلکه در دستگاشناختی ماست. آنان شرایطی را شناسایی کردند که افراد به‌طور نظام‌مند و پیش‌بینی پذیر» از عقلانیت فاصله می‌گیرند و دست به رفتارهایی می‌زنند که با اصول منطق سازگار نیست. پژوهش این دو دانشمنیر روان‌شناس تأثیری ژرف بر علوم اجتماعی گذاشت و توجه رشته‌های گوناگون، از فلسفه و حقوق تا آمار و پزشکی ، را جلب کرد؛ در این میان شاید بیشترین بهره را علم اقتصاد برد، چنان‌که شاخه‌ای جدید با نام «اقتصاد رفتاری» شکل گرفت و در سال ۲۰۰۲، جایزه نوبل را در اقتصاد برای کاهنمن به ارمغان آورد.
کتاب پیش رو چکیده ده ها سال پژوهش نویسنده کتاب درباره شگفتی‌ها و کاستی‌های ذهن انسان است، موجودی که می‌پندارد پادشاه افکار خویش است و بنا به میل و اراده خود تصمیم می‌گیرد. این کتاب، اما، نشان می‌دهد که عوامل و نیروهای پیدا و پنهانی هم هستند که در شکل‌گیری باورها، تصمیم‌ها، و سلیقه‌های ما سهم دارند؛ شاید گریزی از آن‌ها نباشد، اما می‌توان با شناخت آن‌ها درست‌تر قضاوت کرد، عاقلانه‌تر فکر کرد، و منطقی‌تر تصمیم گرفت.

پیشگفتار

هر نویسنده‌ای، به گمان من، در ذهن خود موقعیتی را در نظر می‌گیرد که خواننده اثرش بتواند ازآنچه می‌خواند بهره ببرد. ازنظر من، آن موقعیت کنار آب‌سردکنی در اداره است، جایی که نظرها رد و بدل می‌شوند و سخن‌چینی‌ها دهان‌به‌دهان می‌چرخند. امیدوارم دایره واژگانی را گسترش دهم که افراد در زمان سخن گفتن از قضاوت‌ها و انتخاب‌های دیگران، سیاست‌های جدید شرکت، یا تصمیم‌های یک همکار برای سرمایه‌گذاری به کار می‌برند. چرا باید دغدغه سخن‌چینی‌ها را داشت؟ زیرا تشخیص اشتباهات دیگران و انگشت گذاشتن بر آن‌ها بسیار آسان‌تر، و همچنین بسیار لذت‌بخش‌تر، از شناسایی اشتباهات خود است. اغلب، تردید در باورها و خواسته‌های خود دشوار است، به‌خصوص زمانی که بیش از هر چیز به این تردید کردن نیاز داریم؛ اما می‌توانیم ازنظرها و سخن‌چینی‌های موشکافانه دیگران بهره ببریم. بسیاری از ما بی‌اختیار می‌خواهیم بدانیم که دوستان و همکاران درباره انتخاب‌های ما چه فکری می‌کنند؛ بنابراین کیفیت و محتوای این قضاوت‌های مورد انتظار اهمیت دارند. علاقه‌ای که ما به فهمیدن سخن‌چینی‌های هوشمندانه دیگران داریم انگیزه‌ای پرتوان برای نقد جدی خود است، حتی پرتوان‌تر از قراری که اول سال با خود می‌گذاریم تا در محیط کار و خانه تصمیم‌های بهتری بگیریم.

هر پزشک خوبی، برای تشخیص درست بیماری‌ها، باید مجموعه بزرگی از اصطلاحات را بیاموزد؛ اصطلاحاتی که هرکدام ایده بیماری را به نشانه‌های آن
پیوند می‌دهند، و زمینه‌های وقوع و دلایل ممکن، پیامدها و عواقب ممكن، و اقدام‌های ممکن برای درمان بیماری یا بهبود آن را تعیین می‌کنند. برای آموختن پزشکی باید زبان پزشکی را هم آموخت؛ برای فهم عمیق‌تر قضاوت‌ها و انتخاب‌ها نیز به واژگانی گسترده‌تر از زبان روزمره نیاز داریم. علاقه به دانستن سخن‌چینی‌های موشکافانه دیگران نشانه الگوهایی متمایز در خطاهایی است که مردم مرتکب می‌شوند؛ خطاهایی نظام‌مند که به سوگیری معروف‌اند و به‌طور پیش‌بینی پذیر در وضعیت‌های مشخصی رخ می‌دهند. مثلاً، وقتی سخنرانی خوش‌چهره با اطمینان بالا و پرانرژی به صحنه می‌آید، می‌توان انتظار داشت که شنوندگان درباره سخنرانی او مثبت‌تر ازآنچه شایستگی اوست قضاوت کنند. وجود اصطلاحی به نام اثر هاله پیش‌بینی، شناسایی، و فهم این سوگیری را راحت‌تر می‌کند.
هنگامی‌که از شما می‌پرسند در چه فکری هستید، معمولاً می‌توانید پاسخ دهید. باور دارید که می‌دانید در ذهنتان چه می‌گذرد، که اغلب زنجیره‌ای است از افکار آگاهانه که یک‌به‌یک از پی هم می‌آیند و می‌روند. اما ذهن فقط به این روال کار نمی‌کند، و درواقع روال عادی کار ذهن این نیست. بیشتر دریافت‌ها و افکار طوری به تجربه آگاهانه شما راه پیدا می‌کنند که حتی نمی‌فهمید از کجا آمده‌اند. شما نمی‌توانید ردیابی کنید که چگونه به این باور رسیده‌اید که چراغی بر میز رو به روی شما قرار دارد، یا نمی‌توانید دریابید چطور در صدای همسر خود از پشت تلفن نشانه‌ای از دلخوری احساس کردید، یا چطور در جاده، پیش از آنکه به‌طور آگاهانه متوجه تصادفی شدید، از خطر آن گریختید. کار ذهن ما برای تولید دریافت‌ها، شهود، و بسیاری از تصمیم‌ها در خفا انجام می‌شود.

بیشتر بحث‌های این کتاب درباره سوگیری‌های شهود است. هرچند تمرکز ما بر خطاها چیزی از ارزش‌های هوش انسان کم نمی‌کند، همان‌گونه که توجه به بیماری‌ها در متون پزشکی به معنای انکار سلامتی نیست. بیشتر ما در بیشتر زمان‌ها سالميم و بیشتر قضاوت‌ها و اعمالمان نیز مناسب‌اند. ما معمولاً در مسیر زندگی به خود اجازه می‌دهیم که با دریافت‌ها و احساساتمان هدایت شویم و اطمینانی که به ترجیح‌ها و باورهای شهودی خودداریم عموماً موجه و مقبول است، اما نه همیشه. ما زمان‌هایی هم که اشتباه می‌کنیم باز اغلب به خود مطمئنیم و ناظری بی‌غرض به‌احتمال بیشتری می‌تواند خطاهای ما را پیدا کند.
بنابراین هدف من از گفتگوهای آب سردکنی این است: بهبود توانایی تشخیص و فهم خطاهای قضاوت و انتخاب در دیگران و سرانجام در خود است، آن هم با فراهم آوردن زبانی گسترده‌تر و دقیق‌تر برای زمانی که درباره آن‌ها بحث می‌شود؛ یک تشخیص درست، دست‌کم در بعضی از موارد، می‌تواند خسارتی را که قضاوت‌ها و انتخاب‌های بد اغلب به بار می‌آورند کاهش دهد.

خاستگاه این کتاب فهم فعلی من از داوری و تصمیم‌گیری را ارائه می‌دهد، فهمی که به یاری اكتشافات روان‌شناسی دهه‌های اخیر شکل‌گرفته است. گرچه به نظرم ایده‌های اصلی آن به خوش‌شانسی من دریکی از روزهای سال ۱۹۶۹ برمی‌گردد، زمانی که از یکی از همکاران خواستم در سمینار آموزشی من در دانشکده روان‌شناسی در دانشگاه عبری اورشلیم سخنرانی کند؛ آموس تورسکی، کسی که به ستاره‌ای نوظهور در پژوهش‌های تصمیم شناسی - و درواقع در هر کار دیگری که به آن دست می‌زد - معروف بود. از همان زمان دانستم که ما با هم دوران خوشی خواهیم داشت. بسیاری از مردمی که آموس را می‌شناختند او را باهوش‌ترین فردی می‌دانستند که ملاقات کرده‌اند. او بسیار بااستعداد، خوش‌زبان، و جذاب بود؛ حافظه‌اش در به خاطر سپردن لطیفه‌ها حرف نداشت و خیلی خوب می‌دانست که برای بیان منظورش چه وقت از آن‌ها استفاده کند. هنگام همراهی با آموس هیچ لحظه‌ای کسل‌کننده نبود. آن زمان او سی‌ودو سال داشت و من سی‌وپنج‌ساله بودم.