کتاب سیاحتنامه ابراهیم بیگ

کتابی که در دست دارید متن کامل سیاحتنامه ابراهیم بیگ نوشته حاجی زین العابدین مراغه ای است که سالها نایاب بوده است. حتی جلد اول این مجموعه سه جلدی، که در سال های اخیر چندین بار به چاپ رسیده کامل نیست. خوشوقتیم که ما به این خدمت توفیق یافتیم. سیاحتنامه ابراهیم بیگ هم از نظر نفوذ اجتماعی در عصر خویش و هم از دیدگاه تأثیر ادبی در سیر ادبیات نوین ایران نقش تاریخی داشته است. از نظر نفوذ اجتماعی ارزش سیاحتنامه در انقلاب مشروطه ایران نظیر ارزش کتاب قرارداد اجتماعی، اثر ژان ژاک روسو، در انقلاب کبیر فرانسه است. تأیید این ارزشگذاری را در آثار مورخان و منتقدان و کارشناسان ادب پارسی جست و جو میکنیم

ادوارد براون مینویسد سیاحتنامه ابراهیم بیگ که انتشار آن همزمان با دوره طغیان ماده عدم رضایت بود، در تحریک حس نفرت و انزجار مردم ایران نسبت به حکومت مخرب و افتضاح آمیز مخصوص دوره سلطنت مظفرالدین شاه نقش بزرگی داشته

چاپ های قدیم ابراهیم بیگ در قاهره بمبئی و استانبول انجام گرفته است. جلد اول آن به کوشش م. مؤمنی که در سالهای اخیر در ایران تجدید چاپ شده حدود پنجاه صفحه کم دارد؛ حذفی ها اساساً شامل اعتقادات نویسنده به مذهب اسلام با نظام پادشاهی بوده است. این حذف بی مسئولیت و بی پروا لابد برای آن صورت گرفته که حاجی را به شکل یک سوسیالیست انقلابی درآورند.

زن هشت پسر و سه دختر داشت خودش فوت شده شصت هزار تومان نقد و املاک به اولاد خود میراث گذاشت هر یک از علمای مملکت اطراف یکی دو تن از این وراث بدبخت را گرفته هر کدام به طرفی کشیدند. امام جمعه که پسرش داماد حاجی نوروز علی و خودش هم وصی بود همه را به طرف خود می کشید. القصه کار به محاکمه و مرافعه انجامید. دو دفعه حاکم عوض شد. هر کدام حصه معتنابهی از متروکات آن شخص بیش از وراث او گرفتند و باز وراث در کشاکش بودند. گاه یکی را حبس می کردند و گاهی دو تن بست مینشستند. این گرفت و آن برد، خرده ریزی هم به وراث رسید. دو تن از ایشان هم بی شعور بودند آنچه به دستشان رسیده بود به قمار باختند حالا هیچ ندارند و گریختند به حاجی طرخان، عیالشان در این جا گرسنه اند. از آن شصت هزار تومان ثروت امروز که چهارمین سال فوت اوست - شصت دینار باقی نیست.

بسیار افسوس کردند هی غلیان و چای است که می آید صحبت نیز گرم است. یک نفر از مهمانان را که در صدر مجلس جای داشت یکی از حضار مخاطب داشته به آواز بلند گفت: جناب شمس الشعرا به تازگی چیزی انشا فرموده اید؟ گفت بلی دیشب به نواب والا امیرزاده نوشتم فردا جمعه است برده حضوراً خواهم خواند.»

دست کرد به بغل کاغذی درآورد. بنا کرد به خواندن و در اتمام هر بیتی از مستمعین صدای بارک الله احسنت احسنت است که بذل می شود.

یکی از آن میان گفت آفرین به خیال مبارک شما به به چه خوب گفته اید!

پس روی به من کرد که چه طور است مشهدی؟

گفتم: بنده از این چیزها نمی فهمم

گفت: «چه طور نمی فهمی؟ کلامی است که سراپای روح است.» گفتم: «هیچ روحی ندارد این شیوه کهنه شده مقتضیات زمان امروز در امثال این ترهات روحی نگذاشته به بهای این سخنان دروغ در هیچ جای دنیا یک دینار نمی دهند مگر در این ملک که سبب آن هم به جز بیکاری و بیماری و بی علمی و غفلت و دنائت نفس نیست که ظالمی را دانسته و فهمیده به عدالت و جاهلی را به فضیلت و لئیمی را به سخاوت ستایش کنی و به سبب بافتن این دروغهای بی معنی نیز برخود ببالی زمان آن زمان نیست که مرد دانا بدین سخنان دروغین مزور فریفته شود شاعری یعنی مداحی کسان ناسزاوار مانند آن است که خوشنویس کشیده کاف و یا دایره نون را خوب میکشد