کتاب آزمون های روان شناختی

پیشگفتار

پيشگفتار
جنبش اندازه‌گیری‌های روانی در اواخر قرن نوزدهم به‌وسیله گالتون پایه‌گذاری شد و سپس به‌وسیله دیگر محققین توسعه یافت. امروزه در غالب کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه مراکزی وجود دارد که به موضوع چگونگی تدوین، اجرا و تفسیر آزمون‌های استانداردشده می‌پردازند. هیچ حیطه‌ای از روانشناسی وجود ندارد که در بهره‌گیری از آزمون‌های روان‌شناختی بی‌نیاز باشد..
بدون تردید یکی از کمک‌های روان‌شناسی به جامعه، سنجش مفاهیم و متغیرهای روان‌شناختی است. هرچند استفاده از آزمون‌ها، تنها ابزار تشخیص نیست لیکن با توجه به محدودیت‌های سایر روش‌ها و محاسن آزمون‌ها، استفاده از این تکنیک کاملاً ضرورت دارد. در این راستا بوده است که در سال‌های اخیر در کشور ما پژوهشگران و اساتید زیادی اقدام به تهیه و تألیف کتاب‌هایی نمودند تا جامعه علمی در این حوزه قادر به استفاده از آن باشد. منابع موجود در معرفی آزمون‌های روانی مزایای زیادی دارند اما در اثر حاضر مولفین سعی کردند ضمن رعایت نکات مثبت کتاب‌های قبلی محاسن زیر را هم لحاظ کنند. یکی از نقاط قوت اثر حاضر این است که کاملاً با نگاه بوم‌شناختی و مقتضیات ملی، دینی تدوین گردیده است.
در سال‌های اخیر همواره این نیاز احساس می‌شد که ابزارهایی که با توجه به مقتضیات کشورهای دیگر تهیه و تنظیم می‌گردد به‌راحتی قابل‌استفاده نیست. به‌عبارت‌دیگر در جامعه ما آموزه‌هایی وجود دارد که منحصر به کشور ماست لذا برای سنجش آن‌ها باید اقدام نمود. هرچند در اثر حاضر این مزیت به‌طور برجسته دیده می‌شود لیکن با توجه به خلأ موجود، نیاز به فعالیت به‌مراتب بیشتری است. حسن دیگر اثر حاضر این است که خواننده صرفاً با یک آزمون روبه‌رو نمی‌شود بلکه با پیشینه نظری و پژوهشی موضوع مربوطه آشنا خواهد شد.
در معرفی ادبیات متغیر مورداندازه‌گیری، سعی شد از منابع غنی داخل و خارج از کشور استفاده شود. دانشجویان و پژوهشگران در بررسی پیشینه نظری یک متغیر روان‌شناختی همواره این دغدغه رادارند که از کجا شروع کنند، پیشینه‌ای که قبل از معرفی آزمون‌ها در کتاب حاضر آمده است در هدایت این مهم مفید خواهد بود. از مزایای دیگر اثر حاضر این است که خوانندگان با مفاهیم کمی و روان‌سنجی آماده‌سازی آزمون‌های موردنظر آشنا خواهند شد.
به نظر مؤلفین صرف گزارش روایی و پایایی یک ابزار کفایت نمی‌کند بلکه باید چگونگی آماده‌سازی آن آزمون هم، گزارش شود.
کتاب حاضر همانند هر کتابی از هر نوع کاستی مبرا نیست. از همکاران و دانشجویان عزیز که اقدام به استفاده از این کتاب می‌کنند درخواست می‌شود جهت ارتقاء محتوای آن انتقادات و پیشنهادهای خویش را به اطلاع مؤلفین برسانند. در پایان جا دارد از تلاش جناب آقای دکتر گهواره، مدیریت محترم انتشارات آییژ و همکاران پرتلاش وی در چاپ مطلوب و تسریع در عرضه این کتاب تقدیر و تشکر گردد.

دکتر حسین زارع حسن امین پور

مقدمه

در دنیای متحول امروزی، روان آزمایی همچنان به‌عنوان گل سرسبد روان‌شناسی کاربردی برجای‌مانده است. اگرچه کاربردهای اختصاصی و رهنمودهای قانونی استفاده از آزمون‌ها تغییریافته‌اند، ولی آزمون‌های روان‌شناختی نسبتاً ثابت مانده‌اند. امروز در پاسخ به نیازهای زمان حال درروان شناسی کاربردی، آزمون‌های جدید تدوین‌شده‌اند یا مورد هنجاریابی قرار می‌گیرند(امبرتسون و رایس 2000، ترجمه شریفی و همکاران، 1388) بدون تردید می‌توان گفت سنجش‌های روانی و تربیتی، یکی از مهم‌ترین کمک‌های علوم رفتاری به جامعه است که درزمینهٔ های دولتی، صنعتی و تربیتی، تغییرات اساسی و معناداری را به وجود آورده و به جرات می‌توان گفت که امر استخدام و آموزش را دگرگون ساخته است. کاربرد آزمون‌های تربیتی در چند سال گذشته هم در مدارس ابتدایی و متوسطه، هم در بخش‌های دولتی و خصوصی و هم در سطح مملکت از طریق اجرای امتحانات همگانی و سراسری به نحو سریعی افزایش‌یافته است و درزمینهٔ های گوناگون تربیتی برای تصمیم‌گیری‌های مختلف ازلحاظ امتحانات دبستانی و دبیرستانی، ارتقاء از یک کلاس به کلاس دیگر، طبقه‌بندی شاگردان، ارزشیابی کارآمدی مدارس، طبقه‌بندی و ارزشیابی کارآمدی مدارس، طبقه‌بندی و ارزشیابی معلمان و غیره به گونه چشمگیری عمومیت پیداکرده است.
به‌علاوه، سنجش‌های روانی در آموزش ویژه، برای کمک به روشن ساختن انواع یادگیری، مبانی و اندازه مشکلات یادگیری فرد آزمودنی یا مسائل سازگاری تحصیلی، در برنامه‌ریزی‌های آموزشی و برنامه تحصیلی، جایگزینی در مدرسه باکلاس‌های ویژه به کار می‌رفته و سرانجام اجرای آزمون‌های گروهی ، سیاهه‌های شخصیتی، رغبت سنج‌ها، مشاهدات رفتاری، فنون فرافکن و کاربرد آزمون‌ها در مشاوره و راهنمایی همه نشان‌دهنده اهمیت فوق‌العاده سنجش‌های روانی است (ثرندایک'، ۱۹۸۲؛ ترجمه هومن، ۱۳۷۵). با توجه به این مهم هدف از تهیه این کتاب به‌طور خلاصه به شرح زیر است:
1.فراهم آوردن ابزارهای پژوهشی درست برای سنجش و ارزیابی متغیرهای مختلف،
۲. تهیه و تدوین جدول‌های هنجاری برای گروه‌های مختلف،
٣. مهیاکردن زمینه برای ساختن ابزارها و آزمون‌های پیشرفته‌تر،
۴. شناسایی افرادی که مشکلات رفتاری، اضطرابی و ... دارند،
۵. کمک به‌سلامت روانی افراد،
۶ مهیاکردن زمینه برای تکمیل هنجارهای ملی موردنیاز کشور،
۷. کمک به مشاوران، اولیاء و اساتید جهت تشخیص عامل‌های مؤثر بر روحیه افراد و
۸. فراهم آوردن زمینه مطالعات و بررسی‌های بعدی در این زمینه‌ها.
در این کتاب سعی شده است آزمون‌هایی مورداستفاده قرار گیرند که در کتاب‌ها و منابع اطلاعاتی در دسترس نبوده و یا این‌که فاقد هنجار و پایایی لازم برای انجام کارهای پژوهشی بوده‌اند؛ بنابراین آزمون‌های مورداستفاده با نهایت دقت انتخاب و در نمونه‌هایی با حجم مناسب اجراشده و همچنین پایایی، روایی و هنجار آن‌ها محاسبه‌شده است که می‌تواند پژوهشگران را در انجام پژوهش‌ها یاری رساند. در این کتاب با اصطلاحات و واژه‌هایی مواجه خواهید شد که به‌طور مداوم تکرار شده‌اند این اصطلاحات و واژه‌ها به‌طور مختصر معرفی می‌شوند.
پایایی
منظور از پایایی یک وسیله اندازه‌گیری آن است که اگر خصیصه موردنظر را با همان وسیله (یا وسیله مشابه و قابل‌مقایسه با آن) در شرایط مشابه دو بار اندازه بگیریم، نتایج حاصل تا چه حد مشابه، دقیق ، پیش‌بینی پذیر و قابل‌اعتماد خواهد بود (هومن، ۱۳۸۱). پایایی آزمون به قابلیت اعتماد، همسانی و قابلیت تکرار نتایج برای اندازه‌گیری اطلاعات و ویژگی‌هایی اشاره دارد (فيالا، ۱۹۹۹).
پایایی آزمون به درجه توافق اندازه گیران اشاره دارد یا این‌که اندازه گیران تحت شرایط یکسانی به نتیجه یکسانی برسند (راجر و لويس)

گوشه ای از کتاب

فصل 1
آزمون سلامت روانی
(برای دانشجویان جدید الورود)
مقدمه
سلامتی عبارت است از حالت رفاه و آسایش کامل جسمی، روانی و اجتماعی، سلامت روانی به‌عنوان یکی از ابعاد سلامتی محسوب می‌شود (کاپلان و سادوک"، ۱۹۹۱).
سلامت روانی به نحوه تفکر، احساس و عمل اشخاص بستگی دارد. به نظر افروز و همکاران (۱۳۸۶) سلامت روانی درگرو جلوگیری از علل و عوامل شرایط تنش‌زا نهفته است. همچنین به‌عنوان نتیجه و برون داد بیماری‌های روان‌پزشکی (اختلالات خلقی، اختلالات اضطرابی، سوءمصرف مواد و وابستگی به مواد) انجمن روان‌پزشکی آمریکا، (۱۹۸۰ و ۱۹۸۷) و حوادث شدید سلامتی که با بیماری‌های روان‌پزشکی تداعی می‌شوند (انجمن روان‌پزشکی آمریکا، ۱۹۸۰ و دس جارلایس و همکاران، ۱۹۹۵) در نظر گرفته می‌شود. به‌طورکلی سلامت روانی در دو بعد جنبه مثبت (رفاه و مدارا کردن در مقابل مصائب و مشکلات) و جنبه منفی (نشانه‌ها و علائم بیماری و بیماری‌ها) موردتوجه قرار می‌گیرد. سلامت روانی، به‌عنوان یک بخش جدایی‌ناپذیر سلامت عمومی، منعکس‌کننده تعادل بین شخص و محیط است و تحت تأثیر عامل‌های زیست‌شناختی و روانی، تعامل اجتماعی، ساختارهای اجتماعی و روابط و ارزش‌های فرهنگی قرار می‌گیرد (لاهتينن و همکاران، ۱۹۹۹)؛ و مستلزم سبب‌شناسی در بیماری‌های روانی بوده و خیلی پیچیده است (ایتون و هاریسون، ۱۹۹۸ و کاپریو، ۲۰۰۰).
عوامل تأثیرگذار بر سلامت روانی عبارتند از: عامل وراثت، عوامل مربوط به زمان بارداری و تولد، تجارب دوران کودکی، محیط خانوادگی، شرایط اجتماعی، محیط فیزیکی، آموزش‌وپرورش، شرایط کار و استخدام و در منزل بودن. نتیجه این عوامل عبارتند از: سطح خوب بودن، سلامت جسمانی، علائم بیماری‌ها، دانش و مهارت‌ها، کیفیت رابطه‌ها، رضایت جنسی و انجام خدمات و ایمنی عمومی به‌طور خلاصه امروزه سلامت روان ارتباط مستقیم یا غیرمستقیم با هر متغیری دارد که در روانشناسی موردمطالعه قرار می‌گیرد. ازآنجاکه دانشجویان از اقشار مستعد، برگزیده جامعه و سازندگان فردای هر کشور می‌باشند، بنابراین سلامت روانی آنان از اهمیت ویژه‌ای در یادگیری و افزایش آگاهی علمی، اجتماعی و غیره برخوردار است (ساکی و کیخانی، ۱۳۸۱). طبق آمار سازمان بهداشت جهانی ۵۲ میلیون نفر از مردم سراسر جهان اختلال شدید روانی و ۲۵۰ میلیون نفر نیز اختلالات خفیف‌تری دارند (سازمان بهداشت جهانی، ۱۹۹۰). شیوع بیماری‌های روانی ۱۲٪ است و تا سال ۲۰۲۰ به 15% افزایش پیدا می‌کند (سازمان بهداشت جهانی، ۲۰۰۱).
این آمار در حال حاضر در کشورهای آفریقایی به ۵۳% می‌رسد (سازمان بهداشت جهانی، ۲۰۰۵). به‌طورکلی میزان شیوع اختلالات روانی در دنیابین ۴۱ - ۱۰٪ در نوسان بوده است (دوهرن و دیهرن". ۱۹۸۲). اختلالات روانی می‌تواند بر سیر بیماری و مراقبت‌های بعدی از این بیماران تأثیر به سزایی داشته باشد. (حاج حیدری و همکاران، ۱۳۸۴)
جامعه آماری و نمونه موردمطالعه
جامعه آماری این پژوهش شامل تمام دانشجویان جدیدالورود دانشگاه پیام نور مرکز نقده است که در نیمسال اول سال تحصیلی ۸۸-۱۳۸۷ دریکی از رشته‌های موجود در این دانشگاه از طریق کنکور سراسرپذیرفته‌شده‌اند. هنگام ثبت‌نام در دانشگاه از تمامی آنها (۴۵۰ دانشجو)آزمون سلامت روانی گرفته شد (نمونه موردمطالعه در این پژوهش برابر با جامعه آماری است). پاسخ‌نامه ۴۳۶ نفر برای تجزیه‌وتحلیل نهایی آزمون باقی ماند (پاسخنامه ۱۴ نفر به علت ناقص بودن از تجزیه‌وتحلیل حذف شدند).
ویژگی‌های نمونه موردمطالعه
٪۶۰ آزمودنی‌ها دختر و ۴۰٪ پسر بودند با میانگین سنی ۲۵-۲۰ سال. ۸۹٫۲ ٪ آن‌ها مجرد و همچنین۷۳٫۴آن‌ها ساکن شهر بودند.
ابزار پژوهش
برای تهیه فرم مقدماتی آزمون سلامت روانی دانشجویان جدیدالورود (فرم ۵۰ سؤالی) از آزمون‌های ، GHQ28، SCL90R، MMPL و فرم سلامت روانی تهیه‌شده توسط مرکز مشاوره وزارت علوم و چند سؤال محقق ساخته برای دانشجویان استفاده شد. سؤال‌های آزمون به‌صورت دوگزینه‌ای (بله و خیر) است.
کلید آزمون
به پاسخ خیر هر یک از سؤال‌های ۲۶ تا ۳۲ و ۴۹، دو نمره و همچنین به پاسخ بله بقیه سؤال‌ها دو نمره داده می‌شود (به پاسخ سؤال‌هایی که مطابق با کلید نمره‌گذاری نباشد یک نمره داده می‌شود). حداقل و حداکثر نمره در این آزمون ۴۹ و ۹۸ است. نمره بالا نشان‌دهنده داشتن مشکلات روانی و شخصیتی بیشتر است.
روش پژوهش
این پژوهش از نوع کاربردی است. برای محاسبه پایایی آزمون از روش آلفای کرونباخ و برای به دست آوردن روایی آزمون از روش تحلیل عاملی و از میان آن چرخش واریماکس استفاده شد، برای تک‌تک سؤال‌های آزمون میانگین و انحراف معیار محاسبه شد.

فصل2
آزمون احساس غربت
مقدمه
هرساله دانشجویان زیادی خانه را به‌قصد ورود به دانشگاه ترک می‌کنند. این امر به همان اندازه که برای فرد فرصت‌های جدید به همراه می‌آورد، وی را با چالش‌ها و عامل‌های تنش‌زا نیز روبه‌رو می‌کند که به نحوی اجتناب‌ناپذیر با چنین انتقالی همراهند.
به‌طور اخص عامل‌های به ستوه آورنده هیجانی، تنیدگی زاهای اجتماعی نامیده می‌شوند که یکی از آن‌ها احساس غربت نسبت به دیار، خانواده و دوستانی است که در اثر نقل‌مکان، ترک شده‌اند (وان تیلبورگ و همکاران، ۱۹۹۶، یه و اینوز، ۲۰۰۳).
دانشگاه به‌منزله محيط جامعه‌پذیری دانشجویان، نقش مهمی در شکل‌دهی به شخصیت آن‌ها دارد و به‌نوبه خود فشار روانی بسیاری را برای دانشجویان ایجاد می‌کند. دانشجویان در این محیط با عامل‌های بسیاری برای رسیدن به مهارت‌های مختلف روبه‌رو می‌شوند که اولویت‌ها و ارزش‌های حاکم بر آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
دانشجویان با عنصر بنیادی نظام فرهنگی و سمت‌گیری هنجاری در زندگی اجتماعی یعنی ارزش‌ها روبه‌رو می‌شوند که رفتارهای بعدی و ارزیابی‌های آن‌ها را از وقایع اطراف خود تحت تأثیر قرار می‌دهد و واکنش‌های آن‌ها را تبیین می‌نماید. (شوارتزه، ۱۹۹۹).
می‌توان گفت که عامل‌های پیچیده و گاه ناشناخته‌ای کیفیت تحصیلی دانشجویان را تحت تأثیر قرار می‌دهد که شناسایی آنان مشکل است زیرا نوعی رابطه تعاملی بین این عامل‌ها برقرار است، ازجمله این عامل‌ها می‌توان به زمینه‌های هوش و استعدادهای ذهنی شاگردان، شرایط فرهنگی، تحصیلات والدین، طبقه اجتماعی و اقتصادی اشاره کرد که مورد بررسی قرارگرفته‌اند اما به زمینه‌های شخصیتی و روانی دانشجویان کمتر توجه شماره است (فروغی ۸۰-۱۳۷۹)، یکی از این مسائل احساس غربت است.