کتاب نگارستان گمشده

کتاب نگارستان گمشده نشر خط و طرح نویسنده بهارلو منتشر شد
دورة قاجار یکی از شگفت‌آورترین دوره‌های حیات هنری ایران به‌ویژه در عرصۀ نقاشی است. این دوره را هنرمندان و پژوهندگان تاریخ هنر، دورة فرنگی‌سازی و عصر پیکرنگاری درباری نام نهاده‌اند. آثار به‌جا‌مانده از این دوره، از منظر شیوة اجرا و همچنین درک مفهوم زیبایی، موجودیتی نوین به هنر ایران بخشیده است. اندیشه‌ای که از نظر صورت و مضمون و نیز نوآوری، در نهایت در عناصری چون پیکره‌ها و صورت‌های انسانی و عناوین متنوع دیگر نظیر منظره و طبیعت بی‌جان، تجلی می‌یابد. برای درک بهتر این زمان، باید با بررسی نقاشی‌های برجای‌مانده از آن دوران و با تحلیل آنها، به مفهوم دقیقی از زیبایی‌شناسی هنر اوایل قاجاریه پرداخت. یکی از مجموعه‌های با اهمیت در هنر قاجار، مجموعة ایمری است که به بهانة چاپ ترجمة کاتالوگ آن، در این مقاله به آن پرداخته خواهد شد. این مجموعه، خوشبختانه نزدیک به چهل سال پیش توسط دولت وقت ایران خریداری شد و آن‌گونه که ما می‌دانیم، اینک در موزة هنرهای زیبای سعدآباد نگهداری می‌شود. در همان زمان، کاتالوگی از نقاشی‌های موجود در این مجموعة خریداری‌شده توسط یکی از پژوهشگران خارجی منتشر شد که به‌نظر می‌رسد سفارش دولت وقت ایران بوده است؛ شامل اطلاعاتی نظیر تاریخچه‌ای مختصر از گردآورندگان و نحوة گردآوری و توصیف دقیقی از نقاشی‌ها. توصیف‌ها شامل معرفی اثر، نام نقاش، سال خلق اثر، ملاحظاتی دربارة اثر همچون پارگی‌ها یا بریدگی‌ها و در برخی موارد، منابعی که به معرفی آن اثر پرداخته و نمایشگاه‌هایی که از آنها برپاشده و در نهایت اندازة دقیق نقاشی است.کتاب حاضر مجموعه‌ای است شامل نه مقاله که به حوزۀ نقاشی و هنر عصر قاجار اختصاص دارد. هنرقاجار دارای ظرفیت‌های بالقوه بسیاری است که در جای خود به تحقیق و بینش و تخصصی نیاز دارد. در سال‌های گذشته، به‌خصوص دو سه دهۀ اخیر، پژوهشگران قدم به این عرصه گذاشته و هرکدام سهمی در معرفی و پیشبرد دامنۀ این هنر داشته‌اند. در این میان، نقش افرادی که از خارج کشور نظاره‌گر این جریان بوده و خود به‌نوعی دست‌‌اندرکار یا -به بیان درست‌تر- پیشگام و پیشاهنگ عرصۀ «قاجارپژوهشی» و هنر قاجار به‌شمار می‌آیند، کمتر از محققان و صاحب‌نظران داخلی نبوده است. لیلا سودآور دیبا، پژوهشگر هنر قاجار و هنر معاصر ایران، مدیر سابق «موزه نگارستان» تهران، مشاور هنری «موزه متروپولیتن» نیویورک و عضو هیئت‌امنای دانشنامۀ ایرانیکا، به‌عنوان یکی از این محققان سرشناس خارجی، صاحب تألیفات و نوشته‌هایی است که تاکنون شمار معدودی از آنها به فارسی برگردانده شده‌اند. از ایشان علاوه بر کتاب، مقالات متعددی در نشریات معتبر جهانی نشر یافته که اکثر آنها دربارۀ فرهنگ، هنر و نقاشی قاجار است. از‌این‌رو شماری از مهم‌ترین این مقالات، در این مجلد به‌صورت یک مجموعه، تجمیع، ترجمه و ارائه شده است.