کتاب تاریخ فکری ایران معاصر

تاریخ نگاری های مختلفی در ایران به تحلیل و تبیین تاریخ ایران معاصر پرداخته اند. اما هنوز تاریخ نگاری فکری که دوران تاریخی را بر حسب اندیشه ها و جریانهای فکری بشناسد و بشناساند در ایران انجام نشده است. تاریخ نگاری فکری تاریخ نگاری جریانهای فکری دوره های زمانی حداکثر یک ربع قرنی است. ثمره این نوع تاریخ نگاری صرفاً شناخت اندیشه ها و بهره بردن از این شناخت نیست بلکه ثمره تاریخ شناسانه نیز دارد یعنی میتوان به قصد شناخت بهتر یک دوران تاریخی معین در سیر حیات یک جامعه ساحت عصری اندیشه ها را تجزیه و تحلیل کرد یعنی یک برهه تاریخی از زندگی یک جامعه را در ساخت اندیشه ها شناخت این پژوهش مشخصاً یک تاریخ نگاری فکری برای سه دوره در تاریخ نیم قرنه ایران معاصر، یعنی سال های ۱۳۰۰-۱۳۲۰ ۱۳۲۰ - ۱۳۳۲ و ۱۳۳۲ - ۱۳۵۷ شمسی است. این دوران تاریخی نیم قرنه با کودتای ۱۲۹۹ش شروع میشود و با انقلاب اسلامی پایان مییابد و با مقایسه مختصات هر دوره با دیگر دوره ها میتوان به فهم بهتری از هر یک از سه دوره و نیز کلیت دوران نیم قرنه مذکور دست یافت. برای انجام این پژوهش پس از معرفی انواع تاریخ نگاریهای ایران معاصر، رهیافت تاریخ فکری یا تاریخ نگاری فکری معرفی میشود و سپس مختصات این پژوهش به عنوان پژوهشی در تاریخ نگاری فکری ایران معاصر توضیح داده خواهد شد. سپس در سه بخش و هر بخش یک دوره تاریخی آراء شخصیت های فکری در هر یک از سه دوره مورد نظر بر اساس پرسشهای چهارگانه ای که برای تحلیل تاریخ فکری ایران معاصر مطرح شده تجزیه و تحلیل خواهند شد. در انتهای هر دوره سنجشی تطبیقی از آراء انجام میشود در بخش پایانی پژوهش نیز یک جمع بندی تطبیقی از تاریخ نگاری فکری سه دوره انجام میگیرد.

ایرانشهر در مقدمه این کتاب که عمدتاً به موضوع الفبای فارسی می پردازد خلاصه ای از تلاش و دیدگاههای روشنفکران یک قرن گذشته ایران را در مورد علل عقب ماندگی ایران مورد توجه و بررسی قرار داده است. ایرانشهر در سال ۱۹۱۷م به برلین بازگشت و در انتشار مجله کاوه به همکاری با تقی زاده پرداخت؛ بنابراین تا تعطیلی کاوه در ۱۹۲۲) (۱۳۰۱ش) در مرکز مباحث آن قرار داشت. البته نباید این همکاری را دلیلی بر موافقت کامل او با طرح تجددخواهی نقی زاده دانست. وی که پس از پایان جنگ به دعوت ادوارد براون برای بازگشت به کمبریج و تدریس زبان فارسی پاسخ منفی داده و در ۱۹۱۹م یک مغازه کتابفروشی کتب شرقی به نام «ایرانشهر را تأسیس کرده بود تنها چند ماه پس از تعطیلی کاوه آرزوی خود برای انتشار مجله ای که بتواند به واسطه آن به گسترش اندیشه خود بپردازد را تحقق بخشید و در طرح خلاصه ای از عقاید خود رویکرد متفاوت خود را نسبت به طرح تجددخواهی تقی زاده مطرح ساخت. مجله ایرانشهر از خرداد ماه ۱۳۰۱ تا پایان سال ۱۳۰۵ در ۴۸ شماره منتشر شد. ایرانشهر پس از ۱۹ سال اقامت در آلمان آنجا را در سال ۱۹۳۶ ترک کرد و تا پایان عمر خود در دهکده ای در سوئیس زندگی کرده و اوقاتش را نیز عمدتاً صرف تأسیس مکتب تئوسوفی و نشر عقاید عرفانی نمود و آثار متعددی نیز در این زمینه منتشر ساخت.