کتاب روش در روش

روش چیست؟ آیا روشی برای ارزیابی هویت روش یا روش روش وجود دارد؟ آیا می توان روش را نیز به نقد و ارزیابی گذاشت؟ آیا روش به ساخت و برساخت معرفت می انجامد یا ساخت معرفت فراتر از روشهای متعارف می رود؟ آیا اتکای محض به روش میتواند به تولید معرفت معتبر منجر شود یا این که ساخت معرفت در اساس ناپایدار و نسبی است؟ چنین به نظر می رسد با فرض اصالت روش معرفت همواره بدیهی پنداشته شده و به ندرت درباره روش روش اندیشیده ایم.

یکی از مسائل معرفت شناختی عمده انسان چگونگی دست یابی به شناخت پایا و متقن درباره جهان اجتماعی و طبیعی بوده است. در این راستا فیلسوفان با صورت بندی دستگاه های فلسفی و محققان با مطالعه جهان موجود سعی در کسب چنین معرفتی داشته اند. جدای از تضادها و چالشهای بین فیلسوفان و محققان هر کدام با فرض اصالت روش خود ادعا کرده اند به معرفتی درست در باب جهان دست یافته اند. لذا چالش عمده دستگاههای شناختی و روشی عمدتاً به دست آوردهای معرفتی معطوف بوده و چندان به روشی که معرفت را برمی سازد، توجه نکرده اند. در اینجا منظور از روش نه روشهای متنوع و متعارف بلکه خود روش به معنای بنیادین کلمه است. از آنجا که سؤالهای معرفتی بشر درباره جهان بر همان روشی استوار بوده که معرفت پیشین را پدید آورده اند لذا دامنه و ظرفیت معرفت سازی روش بسیار محدودتر از دامنه اندیشه بوده و در نهایت معرفتی ناتمام و مبهم به دست میدهد اما آیا چنین معرفتی میتواند خودش را نیز به چالش بکشد در حالی که خود بر همان منطق و روش خود بنیاد تکیه دارد؟ تاکنون آنچه عمدتا در قلمرو توسعه معرفت به نقد کشیده شده معرفت یا دانش برساخته بوده است نه روشی که بر اساس آن دانش مذکور به دست آمده است. به عبارتی دانش منتج بیشتر از روش برساخت معرفت مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته است و کمتر به این سؤال بنیادی پرداخته شده که آیا ابزار یا روش تولید معرفت دارای شایستگی معرفت شناختی است یا خیر؟ با فرض پیشنهاد انواع روش شناسیها و روشهای تحقیق باز هم نمی توان صحت و سقم دانش را به درستی ارزیابی کرد چنین موضعی نگارنده را برانگیخت تا عنوان کتاب را روش در روش بگذارد در نظر بود با این عنوان نشان داده شود که روشهای تحقیق با تولید دانش نیز خود دارای هویتی فلسفی اند و از اصول منطق معیار و روشی خاص پیروی کرده و جای...

قاعده پنجم تولید داده ها در جامعه شناسی ناگزیر یک فرآیند اجتماعی است. بنابراین، کنترل تولید داده ها بس دشوار است، زیرا به وسیله کلیت سرنخ های شفاهی و اجتماعی در مصاحبه برانگیخته میشود تحمیل معنا نیز یک مسئله است، زیرا مفاهیم مورد بررسی مفاهیم پژوهشگر بوده و باید هم باشند برای کاهش این مشکلات داده ها باید صرفاً به معرفت نهادی یا متقابل ارجاع شوند. مصاحبه گران باید نقش آموزگاران مفاهیم نه افشاگران فرضیه ها را ایفا کرده و پاسخگویان نیز مانند مطلعین یا شاگردان ایفای نقش کنند. پاوسون (۱۹۸۹) به نقد بسیاری از اصول علوم اجتماعی متعارف اثبات گرایی پرداخته و لزوم بازنگری آن را در قالب رویکرد واقع گرایی اجتماعی انتقادی یادآور می شود. رویکرد واقع گرایی انتقادی علی رغم وجود مدافعان متعدد منتقدان فراوانی نیز دارد. در ادامه این فصل به برخی از مهمترین انتقادهای وارده بر آن اشاره می شود.

نقد و ارزیابی نقد و ان فراسن وان فراسن (۱۹۸۰) نخستین کسی است که به نقد منسجم شکل اولیه واقع گرایی علمی در علوم طبیعی از موضع تجربه گرایی سازنده » پرداخته است. وی از مشخصه محوری واقع گرایی علمی یعنی جستجوی یک توصیف درست از فرآیندهای غیر قابل مشاهده که فرآیندهای قابل مشاهده را تبیین میکنند انتقاد داشت وان فراسن، ۱۹۸۰ (۳) در مقابل از رویکردی به علم دفاع میکرد که در آن نظریه ها چون ارائه شرحی از آنچه مشاهده پذیر است، مد نظر هستند. تأکید و ان فراسن بر کفایت تجربی نظریه بود نظریه ای که آنچه در مورد اشیا و رویدادهای مشاهده پذیر این جهان میگوید درست باشد وان فراسن (۱۹۸۰ (۱۲) با این وجود از آنجا که نظریه ها معمولاً بیشتر از آنچه را که مشاهده پذیر است تشریح میکنند از دید و ان فراسن، آنچه جای بحث دارد کفایت تجربی است نه حقیقت یا اشتباه بودن این که چطور نظریه ها به فراسوی پدیده های مشاهده پذیر می روند این امکان برای دانشمند وجود دارد که یک نظریه را به مثابه ابزاری با کفایت تجربی بپذیرد بدون باور به این که این نظریه درست باشد یا نباشد. به نظر می رسد و ان فراسن در شناخت معنای کامل وابستگی نظریه به مشاهده در نظریه آزمایی قاصر بوده است. ایده های وان فراسن در باب تجربه گرایی سازنده باعث شد گروهی از فیلسوفان برجسته واقع گرا از اقصا نقاط جهان با وی به مجادله بپردازند.

روش چیست؟ اینا روشی برای ارزیابی روش با روش روش وجود دارد سنت های روش شناختی از کدامین مضمون تاریخی و ارزشی بر میخبرند و چه تغییر و تحولاتی را از سر گذرانده اند؟ روشهای مسقط در علوم چه بنیانهای کیهان شناختی و پارادایمی استوارند؟ کتاب روش در روش تلاشی متمرکز سازمان یافته و هدفمند برای شناساندن هویت تاریخی و فی ناظر بر سه جریان روش شناختی کشی کیفی و ترکیبی در علوم در این میان قبض و بسط بنیانهای هستی شناختی معرفت شناختی و روش شناختی روش در کانون توجه قرار دارد. نویسنده در سراسر کتاب بر اتصال فلسفه و روش از سویی و فهم میانی نظری فنون تحقیق کئی کیفی و ترکیبی از سویی دیگر تأکید می ورزد. جدا از تشریح بی بندیهای فلسفی و پارادایمی روش در علوم انسانی نویسنده در لابه لای مباحث و مجادله های موجود ذهن خواننده را نسبت به آنچه امروزه در حوزه تحقیقات اجتماعی در کشور جریان دارد حساس میکند و ابزارها و معیارهایی برای نقد و ارزیابی این تحقیقات در اختیار وی می گذارد. مطالعه این کتاب به همه کسانی که دغدغه روش دارند توصیه میشود.