کتاب ادبیات معاصر ایتالیایی50

«مترجم خائن نیست» چاپِ انتشارات کتاب خورشید، دربرگیرنده‌ی مقالات تئاتر، سینما و ادبیات رضا قیصریه است که طی سالیان دراز در مطبوعات مختلف منتشر شده است. مجموعه‌ای متشکل از نقدهای ادبی و هنری، در قالب ترجمه یا تألیف.

رضا قیصریه، متولد ۱۳۱۹، برنده‌ی جایزه‌ی قلم زرین گردون، فارغ‌التحصیل علوم سیاسی در زیرشاخه‌ی روزنامه‌نگاری از دانشگاه رم ایتالیا، نویسنده‌ی دو رمان بلند کافه نادری و در ستایش ۷۷ سالگی و چند مجموعه‌داستان با عنوان‌های هفت داستان، چهار داستان و داستانک‌ها، مترجم بیش از ۴۵ عنوان کتاب از دو زبان ایتالیایی و انگلیسی به فارسی و چند مجموعه‌داستان و مقاله از فارسی به ایتالیایی از جمله «سه قطره خون» از صادق هدایت است. او منتقد ادبی و هنری و روزنامه‌نگار با بیش از هشتاد عنوان مقاله‌ی ترجمه و تألیفی در مطبوعات معتبر فیلم، سینما و ادبیات، کلک، بخارا، گلستانه، روزنامه‌ی شرق، اعتماد ملی و… و استاد رشته‌ی زبان و ادبیات ایتالیایی از اواخر دهه‌ی شصت تا اواخر دهه‌ی نود است که به پاس کوشش‌های فراوانش در ترویج فرهنگ و هنر و ادب ایتالیا جایزه‌ی ترجمه را نیز از این کشور دریافت کرده است.

قیصریه فارغ‌التحصیل دبیرستان البرز است که بعدها برای تحصیل در رشته‌ی پزشکی راهی اتریش شد. خودش می‌گوید: با اینکه باطناً علاقه به آن نداشتم، امروز معتقدم علاقه مطرح نیست، کافی است اصرار داشته باشی که بخوانی، علاقه خودبه‌خود به وجود می‌آید. در این ارتباط، یکی از دوستانم را مثال می‌آورم که هر دو با هم در وین طب می‌خواندیم و هر دو هم به آن بی‌علاقه بودیم و هر دو هم با هم از وین به رُم کوچ کردیم، منتها من ادامه نداد و او ادامه داد، تا آنجا که او جراحی حاذق و بعداً صاحب کلینیک خصوصی در کشور آلمان شد. در رم به خاطر علاقه به روزنامه‌نگاری در دانشکده‌ی علوم سیاسی نام‌نویسی کردم؛ اما رشته‌ی روزنامه‌نگاری از دانشکده‌ی علوم سیاسی جدا شد و مستقلاً در شهر پروجا به صورت مدرسه‌ی روزنامه‌نگاری درآمد و من علوم سیاسی را ادامه دادم چون ارزش دانشگاهی بیشتری داشت. سال آغازین دانشکده مصادف شد با شروع جنبش‌های دانشجویی ۱۹۶۸ که بعد از ماه مه ۱۹۶۸ در پاریس به اوج خود رسید و جامعه‌ی ایتالیا را متلاطم کرد. این جنبش از نظر فرهنگی بانی تغییرات بسیاری شد که از هر نظر قابل‌توجه است. درواقع می‌توان گفت: جنبشی بود که ذهنیت‌ها را تغییر داد. بعد از اتمام تحصیل در علوم سیاسی و در جریان انقلاب اسلامی به ایران بازگشتم و مشاغل متفاوتی را آزمودم و در این فاصله به ترجمه‌ی آثار نویسندگان ایتالیایی و امریکایی مثل: موراویا، بوتزاتی، همینگوی و… پرداختم که داستان‌های رُمی؛ تپه‌های سبز افریقا و پروانه و تانک از جمله‌ی آن‌هاست. از سال ۱۳۶۵ به تدریس زبان ایتالیایی در دانشگاه تهران و سپس دانشگاه آزاد پرداختم که این همکاری از سال ۱۳۷۴ فقط با دانشگاه آزاد همچنان ادامه دارد.

برای رسیدن به ترجمه‌ای خوب، تنها آگاهی از زبان کافی نیست بلکه فرهنگ‌شناسی نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. با این عقیده موافقید؟

*بله، به‌هرحال آشنایی با قوم و ملتِ زبانِ مبداء بسیار مهم است. برای مثال، در مورد داستان‌های موراویا اگر من در رُم زندگی نمی‌کردم نمی‌توانستم ترجمه‌ی درستی از آن‌ها ارائه کنم. در واقع احساس می‌کردم که تمام شخصیت‌ها را می‌شناسم. راننده‌ی تاکسی در داستان موراویا همان راننده‌ی تاکسی‌ای است که در رُم کار می‌کند که من دیده بودمش یا کافه‌چی که هرکسی در ایتالیا زندگی کند کافه‌چی‌ها را به‌خوبی می‌شناسد. به‌طوری‌که در داستان‌هایی از موراویا که از فرانسوی به فارسی برگردانده شده‌اند این حس القا نمی‌شود و کسی که ایتالیایی بداند به‌راحتی می‌فهمد که ترجمه از زبانی غیر از ایتالیایی بوده است.

-بنابراین در ترجمه‌ی خوب هم فرهنگ‌شناسی و هم برگردان از زبان اصلی نقش مهمی دارند؟

کاملاً درست است. ترجمه از زبان اصلی اهمیت زیادی دارد و حتی ترجمه‌ی اشتباه از زبان اصلی خیلی بهتر از ترجمه از یک زبان دیگر است. به طوری که به‌وضوح احساس می‌شود آثاری که از زبان‌های غیراصلی ترجمه می‌شوند چیزی کم دارند. یکی از نمونه‌های این ترجمه‌ها، آثار مارکز است که به فارسی ترجمه شده‌اند. زبان اصلی مارکز اسپانیایی است، اما اکثر آثاری که از این نویسنده به فارسی ترجمه شده‌اند از زبانی غیر از اسپانیایی هستند، در نتیجه، آن خلاقیت‌ها و زیروبم‌هایی که زبان اسپانیایی دارد و حتماً مارکز از آن‌ها استفاده کرده است در آثار ترجمه‌شده به فارسی دیده نمی‌شوند. من هم یک کتاب از مارکز به نام سرگذشت یک غریق را از ایتالیایی ترجمه کرده‌ام. البته ایتالیایی و اسپانیایی خیلی به هم نزدیک هستند. من حتی نسخه‌ی اسپانیایی آن را هم دیدم و متوجه شدم که ترجمه‌ی ایتالیایی آن به اصل اثر بسیار شبیه است و این فرق می‌کند با زمانی که بخواهید یک اثر اسپانیایی را مثلاً از ترجمه‌ی آلمانی آن به فارسی برگردانید.

-استقبال مردم از کتاب کافه‌ی زیر دریا چطور بود؟

*کتاب به چاپ سوم رسیده است و این نشان می‌دهد که ظاهراً استقبال خوب بوده است. در حال حاضر استقبال از ادبیات ایتالیایی خوب است.

-اما فکر می‌کنم که در چاپ‌های بعدی، قطع کتاب جیبی نیست، بله؟

*بله، من خودم از ابتدا با چاپ جیبی مخالف بودم؛ چون قطع جیبی باتوجه به جنس کاغذی که استفاده می‌شود بسیار قطور شده بود. خوشبختانه ناشر هم متوجه این مسئله شد و در چاپ‌های بعدی اندازه‌ی آن را تغییر داد. طرح روی جلد هم بسیار زیباست که فرامرز عرب‌نیا آن را طراحی کرد.

-به نظر شما چرا استقبال از آثار ایتالیایی تا این حد خوب است؟

*علت استقبال از آثار نویسندگانی مثل موراویا و کالوینو که کاملاً مشخص است. به‌ویژه کالوینو که از قدیم بسیار معروف بود، اما اینکه چرا از تمام این آثار استقبال می‌شود احتمالاً به این دلیل است که روحیات ایتالیایی‌ها به روحیات ما بسیار نزدیک است و بنابراین خواننده راحت‌تر با اثر ارتباط برقرار می‌کند. به‌ویژه در آثار کالوینو جنبه‌ی قصه‌گویی شرقی نیز وجود دارد.