کتاب راه و رسم نویسندگان

گوشه ای از کتاب

درباره برتولت برشت

در سال ۱۹۶۸ ناشران آلمانی مجموعه مفصلی از کتابشناسی آثار برتولت برشت شاعر و نمایشنامه‌نویس بزرگ را منتشر کردند که در نوع خود به سبب کمیت و تنوع حیرت‌انگیزش قابل ملاحظه است. این کتابشناسی شامل سه هزار و پانصد صفحه آثار نمایشی، هزار و سیصد صفحه اشعار، هزار و پانصد صفحه رمان و داستان کوتاه و بالغ بر دو هزار صفحه مقالات و رساله‌های تئوریک او در زیبایی‌شناسی و سیاست است. این حجم کار عظیم در عمری نه‌چندان بلند، توجه خوانندگان را به هنرمند بزرگی جلب می‌کند که در حد وسواس دقیق و منظم و پرکار بود و مطلقاً وقت و زمانش را هدر نمی‌داد. البته این نکته را نباید فراموش کرد که همه‌ی کارهای او در یک سطح از اهمیت نیستند و بدون تردید پرکاری او بر کیفیت برخی از آثارش لطمه زده است؛ اما با هر متر و معیاری که بسنجیم، او یکی از بزرگ‌ترین کاراکترهای فرهنگی و ادبی قرن بیستم بود و تأثیر شایان توجهش بر چندین نسل بعد از خود انکارناپذیر می‌باشد.

برشت در خانواده‌ای سرشناس و مرفه، در شهر اکسبورگ در جنوب آلمان، به دنیا آمد. پس از پایان تحصیلات دبیرستانی در ۱۹۱۷ به مونیخ رفت و در رشته پزشکی به تحصیل ادامه داد که به سبب شروع جنگ اول جهانی، درس او ناتمام ماند. در طول جنگ برشت به عنوان پرستار، در بیمارستانی نظامی خدمت کرد و از مشاهده‌ی وضع رقت‌انگیز بیمارستان و بیمارانی که به امان خدا رها شده بودند، احساسی از دلزدگی و بیزاری از مفاهیمی چون ملیت و وطن‌پرستی و میلیتاریسم به او دست داد که بعدها در بهترین نمایشنامه‌های خود آن حالات روحی و عوالم پرادبار را منعکس کرده است.

اولین کتاب او «دعای خانگی» نام داشت که مجموعه‌ای از اشعار تغزلی او بود و پس از چاپ این کتاب، به نوشتن نمایشنامه روی آورد و در ۲۰ سالگی نمایش «بعل» را نوشت که ایزدی اساطیری از شرق باستان بود و مظهری خوفناک از شقاوت و قساوت را به نمایش می‌گذاشت که در ایام شباب می‌توان آن را نمودی از ذهنیت مالیخولیایی نویسنده‌اش دانست. دومین نمایشنامه برتولت برشت «آوای طبل‌ها در شب» به فاصله کوتاهی پس از کتاب «بعل» به چاپ رسید. این نمایشنامه سرگذشت اندوهبار سربازی از جنگ برگشته را روایت می‌کند که در بدو ورود به خانه، متوجه خیانت همسرش می‌شود. برشت در این نمایشنامه درخشان و تأثیرگذار، پرده وسیع و تیره و تاری از محیط آلمان پس از جنگ را تصویر می‌کند که در نوع خود بی‌نظیر است. در سال ۱۹۲۶، با انتشار نمایشنامه «آدم آدم است» به ناگهان نظر منتقدان ادبی و هنری به سوی او جلب می‌شود. برشت در این نمایشنامه برای اولین‌بار موضوع تغییر و تحول بشر را مطرح کرده و بر تحول شخصیت انسانی صحه گذاشته است. او معتقد بود که همه‌چیز در جهان دگرگون می‌شود و هیچ چیز ثابت و پایدار نمی‌ماند. «آدم آدم است» نخستین نمایشنامه‌ای بود که در آن برتولت برشت به‌طور مستقیم با تماشاگران ارتباط برقرار ‌کرد و این سرآغاز چیزی است که بعدها در تئاتر او به تکنیک فاصله‌گذاری معروف شد.