کتاب بازاندیشی انتقادی جریان شناسی ادبیات معاصر ایران

«بازاندیشی انتقادی جریان‌شناسی ادبیات معاصر ایران» عنوان کتابی ا‌ست به قلم هاله کیانی و غلامرضا پیروز که انتشارات طرح نو آن را به چاپ رسانده است. بحث مکتب‌های ادبی در سال‌های اخیر به یکی از ابعاد مهم پژوهش در رشته‌ی دانشگاهی ادبیات فارسی تبدیل شده است. سالانه کتاب‌ها، پایان‌نامه‌ها و مقالات پژوهشی فراوانی نوشته می‌شود که در آن‌ها ویژگی‌های یکی از مکاتب ادبی و هنری غربی بر آثاری از ادبیات فارسی تطبیق داده می‌شود یا دوره و جریانی از ادبیات فارسی براساس اصول بعضی مکاتب ادبی تحلیل می‌گردد؛ بنابراین می‌توان گفت ادبیات معاصر ایران عمدتاً از طریق کاربست ساختار مکتب‌های ادبی غرب شناخته و مفهوم‌سازی شده است. براین‌اساس برخی جریان‌های ادبیات فارسی از منظر مکاتبی همچون رمانتیسم، سمبولیسم، رئالیسم، ناتورالیسم و دیگر مکتب‌های ادبی درک و تبیین شده و در نتیجه درک و دریافتی که از ادبیات معاصر شکل گرفته، در پیوند با مفهوم‌سازی‌های مکتب‌های ادبی است.

این کتاب با بررسی و تحلیل دقیق هریک از مکتب‌های ادبی، سعی در ارائه‌ی تصویری روشن از مبانی و ماهیت این مکتب‌ها داشته تا تفاوت درک و دریافت این مکاتب در ایران و تقلیل‌گرایی و برداشت‌های گاه نادرستی که در درک این مکتب‌ها صورت گرفته است روشن گردد. در مرحله‌ی بعد، کاربستِ هریک از این مکاتب در جریان‌شناسی شعر و ادبیات معاصر با نگاهی انتقادی تحلیل و بررسی شده است و در پایان نیز آسیب‌های کاربستِ مکتب‌های ادبی غرب به‌عنوان تنها روش و ابزار شناخت ادبیات معاصر فارسی تحلیل و پیشنهادهایی راهبردی ارائه شده است.

یکی از ادعاهای کتاب حاضر این است که تلاش پژوهش‌های ادبی، برای یافتن مشابهت‌ها میان مکاتب ادبی غرب و آثار ادبی فارسی و خوانش جریان‌های ادبیات معاصر براساس مؤلفه‌های این مکاتب، انتساب تغییرات و ویژگی‌های جریان‌های مختلف ادبی به مکاتب غربی و مسلم پنداشتن این تأثیرات به‌مثابه سد و مانعی برای شناخت ویژگی‌های خاص ادبیات معاصر فارسی و تحلیل دلایل تغییرات سبکی و ادبی در ایران عمل خواهد نمود. ساختار این پژوهش‌ها اغلب بدین شکل است که با حذف تفاوت‌هایی که یک اثر یا جریان با مکتبی خاص دارد و تأکید بر روی شباهت‌ها، سعی در ایجاد مشابهت و ارتباط بین این دو دارند و شناختی که با چنین فرآیندی شکل گیرد، نه‌تنها تصویر درستی از ادبیات فارسی به دست نمی‌دهد، بلکه گاه به درک و دریافت اشتباه از جریان و مسیر ادبیات و فرهنگ ایران می‌انجامد. فرایند شکل‌گیری تجدد ادبی و آثاری که به تبیین این تجدد پرداختند در ایجاد این رویکرد مؤثر بوده است و به همین دلیل نقد و تبیین این دو مقوله نیز در جهت ریشه‌یابی این موضوع، بخش مهمی از این کتاب را تشکیل می‌دهد. براین‌اساس این پژوهش درصدد است به جریان‌شناسی و رفتارشناسی چگونگیِ اخذ و پذیرش مکتب‌های ادبی غربی در ادبیات فارسی بپردازد؛ این موضوع که طرح این مباحث در اساس به چه دلایلی بوده و بعدها چگونه تغییر کاربرد پیدا کرده و به یکی از سرفصل‌های درسی دانشگاهی، موضوعات پژوهش و بُعد مهمی از نگاه و نوعِ شناخت نسبت به جریان‌های ادبیات فارسی تبدیل شده است.