کتاب مکتوبات فارسی در باب موسیقی

کتاب مکتوبات فارسی در باب موسیقی قرن پنجم تا نهم هجری قمری اثر مهرداد فلاح زاده نشر مرکز منتشر شده است 
Persian Writing On Music
این کتاب نتیجه تلاشی است برای درک و تفسیر بهتر تحول مکتوبات فارسی در باب موسیقی، با تمرکز بر رویکردهای متفاوت این آثار و دگرگونی موضوعات آن ها از قرن 5 تا 9 هجری یعنی دوره ای که می توان آن را دوره کلاسیک مکتوبات فارسی در باب موسیقی نام گذاری کرد.
پیدایش ادبیات موسیقایی به عنوان نوعی از ادبیات عالمانه نتیجه تمرکززدایی سیاسی و فرهنگی از دستگاه خلافت عباسی بود. همچون اغلب دیگر انواع ادبیات عالمانه در زبان فارسی، ترجمه و تلخیص و تشریح آثار عربی نقشی اساسی در شکل گیری و شکوفایی ادبیات موسیقایی فارسی ایفا کرده است. می توان دو رویکرد اصلی، یعنی رویکرد دینی و غیردینی را، در بین مکتوبات فارسی در باب موسیقی از هم تمییز داد. الگویی که بر سیر تحول مکتوبات فارسی در باب موسیقی حاکم است امکان ارائه ی دوره بندی خاصی در سیر تحول این نوع ادبی را فراهم می کند. این دوره بندی کلان پنج مرحله ی متفاوت را به دست می دهد.

زوال سیاسی و نظامی دستگاه خلافت عباسی طی نیمه ی دوم قرن ۳ ق / ۹م و قرن ۴ ق / ۱۰م منجر به استقرار و استحکام چند سلسله ی محلی شد که بر سرزمینهایی وسیع از ماوراء النهر تا مصر حکم می راندند. در این دوره که مینورسکی (۲۴۴:۱۹۶۴) آن را میان پرده ی ایرانی» خوانده، تعدادی از سلسله های محلی قدرتمند ایرانی بر مناطق فارسی زبان حاکم شدند. قلمرو آنان از ماوراء النهر تا قلب پایتخت عباسی در بغداد را در بر می گرفت. البته روابط میان این سلسله های ایرانی غالبا توأم با تنش بود و از حد جاه طلبی های سیاسی فراتر نمی رفت در میان اینها آل بویه (ح. ۴۴۸-۳۲۰ ق / ۹۳۲-۱۰۵۵م) به لحاظ نظامی قدرتمندترین سلسله بود. آل بویه از ناحیه ی دیلم واقع در کرانه ی

جنوبی دریای خزر برخاسته بودند و به زبان طبری سخن میگفتند آنها موفق شدند بغداد، پایتخت عباسیان را تسخیر کنند که سبب شد قدرت سیاسی خلفای عباسی کاهش چشمگیر یابد. دیگر سلسله ی محلی ایرانی سامانیان (۳۸۹-۲۶۱ ق / ۹۹۹-۸۷۴م بودند که بر بخش شمال شرقی فلات ایران حکم میراندند و به زبان پارسی دری سخن می گفتند.

در آغاز قرن ۵ ق / ۱۱م دو سلسله ی محلی قدرتمند ایرانی یعنی صفاریان و سامانیان از عرصه ی سیاسی و نظامی منطقه کنار رفتند؛ اما تعدادی دیگر از سلسله های کوچک توانستند جای پای خود را در بخشهای مختلف فلات ایران محکم کنند. مهمترین آنها که در بخش مرکزی ایران استقرار یافتند آل کاکویه (۴۴۳-۳۹۸ ق / ۱۰۶۱ - ۱۰۰۷م) بود. با وجود این قرن ۵ ق / ۱۱م به طور کلی دوره ای بود که سلسله های محلی ایرانی از عرصه ی سیاسی و نظامی منطقه کنار رفتند و یا با پرداختن خراج به سلسله های ترک به ولایاتی وابسته تقلیل یافتند. در کنار آل کاکویه که در بالا گفته شد میتوان از سلسله ی آل زیار (۴۷۰-۳۱۶ ق / ۱۰۷۷-۹۲۸م) یاد کرد. غزنویان نخستین سلسله ی حکومتی ترک که در آغاز خراج گزار سامانیان بودند