کتاب واژه نامه گویش گیلکی

گویشهای محلی ایران با توجه به شواهد و نمودها میان خود از نوعی قرابت و همبستگی برخوردار هستند لیکن در مجموع از زبان کتابت و محاورت فارسی جدید فاصله میگیرند. بطور کلی زبانی که بنام فارسی جدید می شناسیم بی شک از جملگی مزایای یک زبان ریشه دار و اصیل بهره مند است، چرا که از طریق فارسی میانه (پهلوی) به زبان کتیبه ای هخامنشیان ) فرش قدیم یا فارسی باستان پیوند می خورد. دودمان هخامنشی، نخستین بنیادگزاران امپراطوری ایران زمین از پارس برخاستگان بودند. ساسانیان با سلسله ای هم که عظمت ایران باستان را تجدید کرد پارسی محسوب می شدند. بدین لحاظ میشود گفت که زبان فارسی یعنی زبان رایج قلمرو پارس در سراسر طول تاریخ میهن عزیز ما ایران - از قرن ششم قبل از میلاد تا نفوذ اسلام و به استثناء دوره غلبه اسکندر و جانشینان او اشکانیان - زبان رسمی ملی و رایج شاهنشاهی ایران محسوب میشده است. منتها زبان رایج دوگونه بود :

۱ فارسی دری .

۲ فارسی پهلوی

دری زبان طبقه ممتاز درباری و اشرافی و اداری بود. خود کلمه دری نیز از کلمه دربار مشتق شده است. درباریان دوره ساسانی در مدائن تیسفون) پایتخت ایران و سکنه خراسان و مشرق ایران به زبان دری سخن میگفتند و شعرای بعد از اسلام مانند فردوسی و عنصری و فرخی به همین زبان شعر سروده اند. فارسی پهلوی که زبان توده مردم محسوب میشد خود به دو زبان پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی منقسم می شد. اهالی شمال ایران یعنی کرانه زبان بحر خزر بدان تکلم می نمودند. اما پهلوی ساسانی در جنوب ایران مورد تکلم قرار میگرفت. هر دو زبان پهلوی و دری با در نظر....

گونه ایبراز محبت نسبت به علویانی کی مدعی او جماعت بید و خلافته خوشانی حق دانستیدی کوتاهی نوکودید و هرتانه کی به سرزمین دیلم رو ببردید به خوشان را دلیدی و به اوشانی یاری قیام کودیدی. چنانکی در سال ۱۷۶ هجری یحیی بن عبداله حسینه گی بر هارون الرشید بو شورسته بو پنا بد گیدی و لقب پورا يفتخار صاحب الدیلم ) اونی رو بنشیدی

در سال ۲۵۰ کی حسن بن زید ملقب به داعى الكبير بر بنی عباس خروج ہو کوده دیلمیان اونی دعوته طرفه بیگیفتیدی و سلسله داعیان علوی اولین سلسله مستقلی ہو کی در اراضی بحر خزر علیه خلفای اسلامی تشکیل بوبو و به دستیاری و مساعیدت دیلمیان دوام بیگفت ویشتر دیلمیان رئیسان از قبیل لیلی بن نعمان). ما كان بن کاکی)، (فیروزان) ) علی بویه ماهیگیره پسر) ، ( مرداویج بن زیار) از سران قشون داعیان علوی بید .

داعیان علوی کی طی خوشانی ایقامت در گیلان علاوه بر مقام ریاست دونیوی ، مقام ایمامت و ریاست دینیه نی داشتیدی چون در ابتدا همه تان از شیعیان زیدی بید .

دیلمیانه به قبول مذهب زیدی دعوت کودیدی دیالمه نیکی ویشتر تاهه روزان نیسبت به قبول ایسلام روی خوش نیشان ندئیدی داعیان علوی دعوته خوشانی چومه رو بنئیدی و به تشیع گرایش بیافتید. کسی کی ویشتر از همه موردوم گیلانه مسلمان کودنه واستی ره رنج ببرده و در جیر و جور کودن آئین زردشتی سعی بخرجه ده ) ناصر كبير حسن بن علی اطروش و بعدش سایر ائمه زیدیه ناصر کبیر جانیشینان بید.

شود زگو نیویسه : ... در طول ترقی ایسلام اهالی گیلانه آزادی ایپچه جه دست بوشو مثلا" حتی تا سلجوقیان سلطنت دوره آئین اهور مزدا هنوز گیلانه میان معبدان و پرستشگاههای بسیار داشتی. اما از وقتی کی حسن صباح معروف به شیخ الجبل در الموت، گیلانه رودباره زیتون جا ظهور بوکود گیران روسای مذهبیه یا بزور بیرونه کوده و یا بزور مجبور به قبول مذهب اسمعیلیه بوکود . اسمعیلیه رفتار مردوم گیلانه امراء عاری از سیاست و کیاست بو لاکین سادات اعقاب ایمام حسین در محبت ورزین به موردوم تا اندازه ای پیروان اسمعیلیه رفتاره جبران بوکودید. در نتیجه پادشایان صفویه کی خودشانه منتسب به پیغمبر دانستیدی با مهارت و زیر دستی از هو محبت بنفع خوشانی تاج و تخت استفاده بوکودید و در قرن شانزدهم میلادی گیلانه جزو خوشانی قلمرو به مملکت ایران ایضافه کودید.