کتاب صلح حلقه ی گمشده آرما

ضرب المثل اگر صلح میخواهی همواره آماده جنگ باش که قدمت آن به عصر یونان باستان بر می گردد را تقریباً همه شنیده ایم. این بیت شعر را که میگوید: «برو قوی شو اگر راحت جهان طلبی که در نظام طبیعت ضعیف پامال است نیز برای همه آشناست. در روابط انسانی چنین ذهنیتی شاید بسیار رایج باشد اما چندان قابل اطمینان نیست؛ زیرا مطالعات گوناگون از گذشته تا به امروز نشان داده اند بین آمادگی نظامی و امنیت کشورها رابطه اندکی وجود دارد. در این زمینه رائول نارول (۱۹۷۳) و تیمی از محققان مطالعه وسیعی درباره شیوه های جلوگیری از حمله دشمن را در نه تمدن گوناگون انجام داده اند. این مطالعه که شامل تاریخ ۴ تا ۲۵ قرنی است نشان داد آمادگی نظامی» برخلاف تصورات رایج، مانع حمله رقبا و دشمنان نمیشود بلکه برعکس آنان را نگران و تحریک میکند. الیزه بولدینگ نیز در جمع بندی ای از مطالعاتی که در زمینه رقابتهای تسلیحاتی کشورها پس از جنگ جهانی اول و دوم و در طول دوران جنگ سرد صورت گرفته است، تأکید می کند که تقویت تسلیحات و تجهیزات جنگی به منظور حفظ حداکثر آمادگی نظامی، غالباً به جای برقراری امنیت و آرامش موجب تحریک رقبا دشمنان و حتی کشورهای همجوار شده است بولدینگ ۵۱:۱۳۹۷) حفظ آمادگی نظامی کشورها برای جنگ نیازمند سرمایه گذاری در حوزه تولید و یا خرید تجهیزات جنگی است و این مسئله طبعاً فشار زیادی را بر بودجه اقتصادی و اجتماعی کشورها وارد میآورد شاید جوامع صنعتی و ثروتمند بتوانند از عهده این هزینه ها برآیند...

به صورت فرایندی انطباقی و کند خواهد بود و نه انقلابی، در حقیقت، تغییر در مؤلفه های صلح مثبت از الگوی چند خطی پیروی میکند، آرام و تدریجی است و در قامت «تعادل پویا پدیدار می شود. هر تحولی در وضع صلح مثبت تغییراتی را در وضعیت کلی میزان صلح در جامعه آن هم به سمت بهتر یا بدتر شدن به وجود می آورد. شوک ها و محرک های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و... همواره زنجیره ای از پیامدها را در جامعه به وجود آورده و آن را وارد دوره هایی از شکوفایی یا انحطاط می کنند. با این وجود جامعه میتواند این چرخه های مفید یا معیوب را بشناسد. مدیریت کند و به گونه ای آن را قالب بندی نماید که منجر به بهترین دستاوردهای اجتماعی شود. صلح مثبت در واقع همان نقشه راهی است که جوامع به آن نیاز دارند تا بتوانند به کمک آن شوکهای سنگین ،اقتصادی، اجتماعی و.... را هضم یا خنثی نمایند. به هر حال، زمانی که از چشم انداز سیستمی صلح مثبت را تحلیل میکنیم طبعاً با نظریه تغییرات اجتماعی نیز سروکار خواهیم داشت. چنان که میدانیم در دهه های گذشته بسیاری از توافقنامه های امضا شده بین طرفهای درگیر در کشورهای جهان مثل آنگولا، هند و پاکستان فلسطین افغانستان، آذربایجان و ارمنستان، عراق و.... دوام زیادی نداشته و با گذشت مدتی پس از توافقنامه آتش بس یا صلح دوباره آتش جنگ شعله ور شده است. ویلفرید گراف (۲۰۰۷) استاد مطالعات صلح دانشگاه وین علت اصلی ناکارآمدی توافقات صلح را رواج رویکردی سنتی می داند که دیپلماسی و مذاکره را همان ادامه جنگ اما با ابزارهای دیگر تلقی می کند؛ همان رویکردی که در توافقنامه ها بیشتر به دنبال بازی «برد / باخت و نه بازی «برد برد است. این نگاه سنتی مبتنی بر فهم جنگ به شکل بردن یک طرف و باختن طرف دیگر است که طی آن در مذاکرات صلح روی نحوه سهم بری از منابع گفتگو شده و غالباً به برنده سهم اصلی و به بازنده نیز سهم اندکی از منابع داده می شود (گراف، ۲۰۰۷ : ۱۲۳) علاوه بر این، یکی از پدیده هایی که پس از اتمام جنگ سرد بین آمریکا و شوروی به ویژه در دهه ۹۰ میلادی در گوشه کنار جهان ظاهر شد جنگ و درگیری های داخل کشورها خصوصاً 1. Graf, W. 2. Cold War

به باور محققان، هیچ جامعه ای کاملاً جنگ طلب یا کاملاً صلح جو نیست، بلکه جوامع آمیزه ای از صلح و جنگ را در خود دارند. اما معمولاً مشاهده صلح جویی در آن ها بسیار دشوارتر از جلوه های جنگجویی است حلقه گمشده در حافظه تاریخی ما انسانها، رخدادهای عادی و تصاویر مربوط به اعمال مشترک روزانه ای است که بقای انسانها را تا به امروز تضمین کرده اند؛ اما این رخدادها به ندرت در تاریخ مکتوب کشورها دیده می شوند و بخش مدنی تاریخ همواره مغلوب بخش جنگی و نظامی آن بوده است. چنین تصویر ناقصی از تاریخ نسل به نسل درون ما ریشه کرده و ذهنیت های تک ساحتی و راهکارهای تک شیوه ای در برخورد با دیگران را در ما تقویت کرده است؛ به گونه ای که عموماً در چهارچوب گفتمان برد باخت رقابت هایمان را تنظیم میکنیم و از مزایای بلند مدت گفتمان برد برد برای جامعه انسانی غافلیم بر این اساس، اندیشیدن به صلح و واکاوی ابعاد زمینه ها و راه های دستیابی به آن به اندازه هوایی که تنفس میکنیم، حیاتی به نظر می رسد.

رشد فزاینده جوامع در معرض خطر اقتضا میکند موضوع صلح به عنوان یک نیاز پژوهشی و آموزشی مطرح شده و ابعاد آن در حوزه هایی چون فلسفه روان شناسی حقوق جامعه شناسی علوم تربیتی و مدیریت مورد توجه قرار گیرد. با چنین نگاهی کتاب حاضر ضمن تمرکز بر ابعاد اجتماعی فرهنگی صلح، سعی کرده است با گام هایی لرزان اما رو به آینده زمینه را برای طرح درسی در زمینه ی جامعه شناسی صلح فراهم آورد.