کتاب علوم شناختی دین کرگدن

چرا «باورهای دینی، از جمله باور به وجود خدا روح حیات پس از مرگ ارواح مردگان فرشتگان و شیاطین و جز آن عواطف دینی»، از جمله احساس اتحاد با کل عالم سرسپردگی به مرجعیت دینی و جز آن و اعمال دینی از جمله مناسک نماز و دعا و عشای ربانی و جز آن در میان انسانها این قدر رواج دارد؟ این باورها عواطف و اعمال چگونه در مغز انسانها به وجود آمده، شایع شده و دوام پیدا کرده است؟ آیا باور عاطفه یا عمل دینی خصوصیتی دارد که باعث روانی و آسانی شکل گیری و رواج خودش میشود یا مغز و ذهن انسان است که خصوصیاتی دارد که پیدایش و توسعه باور عاطفه و عمل دینی را هموار میکند؟ چه عواملی باعث تقویت و چه عواملی باعث تضعیف این باورها عاطفه ها یا اعمال خواهد شد؟ چطور این باورها عاطفه ها یا اعمال از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود؟ چرا دین شکل نهاد فرهنگ و حکومت به خود میگیرد؟ اصلاً چرا دین به انحاء مختلف در همه فرهنگها از گذشته تا کنون دیده میشود؟ چرا دین و دینداری به رغم انتظار از بین نمی رود و حتی بازگشت آشکار و قدرتمندی دارد؟ پاره ای از باورهای خاص از جمله باور به پیش آمدن بدبختی به سبب عملکرد شیطان یا جادوگر یا مثلاً باور به قربانی کردن برای رفع بدبختی از کجا وارد باورهای ذهنی ما شده و تکرار شده و جا خوش کرده است؟ در یک کلام چرا دین جهانی است؟

ما پدیده های مبهم را با اصطلاحات نظم آگاهانه عامل فراطبیعی تبیین کنیم یا شأن خالق یا طراح را به عاملهایی که مسلم فرض میکنیم نسبت دهیم. همین احتمال درباره دیگر عوامل دخیل صدق میکند مثلا درباره سوگیری دوگانه انگاری ما نیز چنین است.

با توجه به اینکه تکامل سازوکارهای اصلی علوم شناختی دین نسبتاً تصادفی است آیا با فرض طبیعت گرایی این انتظار میرود که دقیقاً همین گونه های کاملا مناسب سازوکارهای شناختی در ترکیب دقیقا مناسبی چنان تکامل یابد که باور فراطبیعی خداباورانه را به عنوان اثر جانبی ضمنی خود تولید کند؟ شاید با فرض طبیعت گرایی هم ما باید انتظار تکامل این نوع سازوکارهای اصلی علوم شناختی دین را داشته باشیم زیرا این نوع سازوکارها به نحو توجیه پذیری دارای ارزش سازگاری هستند؛ و باز شاید با فرض طبیعت گرایی باید انتظار تکامل بعضی گونه های این سازوکارها را داشته باشیم زیرا آنها به نحو توجیه پذیری دارای ارزش سازگاری بیشتری هستند مثلاً شاید همان طور که نظریه پردازان علوم شناختی دین می گویند، قوه شناسایی عاملیت بیش فعال سازگارتر از نوع کم فعال آن باشد. اما با توجه به توجیه پذیری گونه های تکامل یافته و اینکه چگونه چنین سازوکارهایی می توانسته در طول روند هدایت نشده و نسبتاً تصادفی تکامل شناختی به آسانی به انحای گوناگون تغییر کند با فرض طبیعت گرایی عجیب است که انسانها به نوع درست مهندسی شناختی رسیده اند؛ یعنی نوعی از مهندسی که تصادفاً ما را به باور به عاملهای فراطبیعی با صفات خداباورانه متمایل میکند. به هر حال با فرض خداباوری، این برون داد کمتر عجیب است یعنی اینکه خدا تکامل شناختی انسان را در این جهت هدایت کرده باشد به طور خاصی عجیب نیست. البته ممکن است برخلاف ظواهر تجربی سازوکارهای اصلی علوم شناختی دین و سوگیری ها در واقع نمی توانسته اند طور دیگری تکامل یابند.