کتاب مسئله شرق شمیز.رقعی.نشرنی

پیش گفتار دبیر مجموعه

تاریخ روایتی است بر ساخته مورخانی که مواد و مصالح کارشان را آثار به جامانده از گذشته تشکیل میدهد. نیروی محرک جست و جو در تاریخ معمولاً مسائل و مباحث روز است و از همین روست که روایتهای تاریخی مدام در معرض بازبینی، بازسازی و بازآفرینی قرار می گیرد. همین که هر مورخی از ظن خود یار وقایع و مسائل مختلف می شود، گواه بر آن است که اغلب از بحث و جدل گریزی نیست و هیچ نسخه جهان شمولی از رویدادهای گذشته نمی توان به دست داد خواسته ایم که این مجموعه پلی بزند میان بحث و فحص های امروزی و روایتهای مفصل عام پسندی که معمولاً در کوتاه مدت رنگ کهنگی به خود می گیرد. کتابهایی که در این مجموعه به رشته تألیف درآمده دسترنج مورخانی است که نه تنها دانای به آخرین پژوهشها و مباحث مربوط به موضوع کار خود بوده اند، بلکه شخصاً ذهن ما را به درک و فهم مبحث مربوطه روشن ساخته اند بناست که این کتابها راهگشای شناخت خواننده به موضوعات اساسی و عمده تاریخ باشد هم روایت ماجرا را پیش چشم خواننده بگذارد و هم تحلیلی نقادانه از تعابیر و تفاسیر معاصر در اختیار بنهد. مجهز است به انواع ابزارهایی که در تک نگاشتهای تخصصی عموماً اثری از آنها به چشم نمی خورد: گاه شمار وقایع، اصطلاح نامه و شرح حالی مختصر از شخصیتهای مؤثر تاریخی حاضر در کتاب بخش راهنمای مطالعه بیشتر نیز به کار دانشجویانی می آید که طالب اطلاعات بیشتری درباره مأخذ مربوط به اطراف و جوانب موضوع هستند هم استادان و هم دانشجویان در خواهند یافت که اسناد منتخب علاوه بر این که به بحث و گفت و گو در محیط آموزشی دامن می زند مورخان را با دست پر به سراغ مواد خامی میفرستد که در راه فهم گذشته به کار گرفته اند. 

گفت که فرانسه از الحاق امیرنشینها به روسیه در صورتی پشتیبانی به عمل می آورد که روسیه از آن کشور در اسپانیا حمایت کند.

طرفه آن که با توجه به دامنه درگیری عثمانی در جنگهای فرانسه انقلابی جنگهای ناپلئونی و همچنین نقشه های متعددی که برای تجزیه آن در دست بود، امپراتوری عثمانی کم و بیش جان سالم به در برد و فرونپاشید. در ژوئن ۱۸۰۷ بریتانیا که مصمم بود با باب عالی به توافقی دست یابد درست سه ماه پس از ورود به اسکندریه فرمان خروج نیروهای خود را از این شهر صادر کرد و در ۱۸۰۹ با امضای پیمان صلحی با باب عالی توانست اولاً به موقعیت تجاری اش در امپراتوری عثمانی بازگردد، ثانیاً نسبت به اعمال حداکثر سه درصد عوارض بر صادرات بریتانیا به قلمرو امپراتوری توفیق یابد و ثالثاً از ورود کشتیهای جنگی قدرت های خارجی به بغازها در زمان صلح ممانعت به عمل آورد. روسها که از حمله فرانسه به خاکشان هراس داشتند به موجب عهدنامه بخارست در ۱۸۱۲ به خروج از امیرنشین ها تن دادند. در هر حال روسیه ضمن تسلط بر بخش اعظم بسارابی موافقت خود را با اعطای خودمختاری محدود به صربستان که در ۱۸۰۴ ناآرام شده بود اعلام کرد. به علاوه با آشکار شدن خطرات تجزیه امپراتوری عثمانی این خطرات برای بریتانیا عبارت بود از سیطره فرانسه بر مسیرهای راهیابی به هندوستان از خاورمیانه و خاور نزدیک و برای روسیه عبارت بود از پیشروی فرانسه به بالکان و محدودة بغازها دولتمردان بریتانیا و روسیه بیش از پیش به اعتبار و درستی این اصل باور می یافتند که بنا به نظر کسانی چون پرنس چارتوریسکی وزیر خارجه روسیه یکپارچگی و تمامیت ارضی امپراتوری عثمانی را تا حد امکان میبایست حفظ کرد. در واقع تزار آلکساندر به قدری به این عقیده متقاعد بود که پس از تکیه بر مسند قدرت اعلام کرد یکی از بنیادی ترین اصول مشی سیاسی من آن است که همه کوشش خود را صرف حفظ امپراتوری عثمانی کنم همان امپراتوری که ضعف و مدیریت ناصحیح در امور داخلی بهترین ضامن امنیت آن است

از شکست در نبرد با روسیه (۱۷۶۸ - ۱۷۷۴) تا ناکامی در جنگ جهانی اول که نهایتاً به فروپاشی امپراتوری عثمانی انعقاد عهدنامه لوزان (۱۹۲۳) و تأسیس جمهوری ترکیه منتهی شد مسئله شرق همواره در کانون روابط این امپراتوری با قدرتهای بزرگ اروپایی و همچنین اقوام و ملتهایی قرار داشت که برای دستیابی به استقلال سر به شورش بر میداشتند. هر گوشه از سرزمینهای تحت سلطه امپراتوری عثمانی که قدم در راه جداسری برمی داشت در پی آن رتهای بزرگ اروپایی از این آب گل آلود ماهی می گرفتند و توان نظامی و سیاسی خود را وسیله گسترش دامنه نفوذ قرار میدادند. در تمام وقایعی نظیر ظهور جنبش استقلال یونان شورش محمد علی در مصر، جنگ کریمه و قیام اسلاوها در بالکان عثمانی همواره تا آستانه سقوط پیش می رفت و تنها با اتکا به مداخله قدرتهایی کمر راست میکرد که در رقابت با یکدیگر و برای حفظ توازن قوا بقای حیات باب عالی را مرجح میدانستند.