کتاب شیاطین جن زدگان

"ورخافنسکی"، رهبر حقیقی توطئه‌ی انقلابی، نسبت به "استاور وگین" احساس نوعی محبت شیطانی می‌کند. ورخافنسکی فردی است که مانند شیطان واقعی، قدرت مافوق طبیعی دارد؛ شیطان‌صفت است، از آن‌رو که به هر نوع زیبایی و جوانمردی کینه می‌ورزد. با این همه قدرت در دست او و وابسته به وسایلی درخور تملک اوست. او بدون زحمت زیاد، افراد سازمان را قانع کرده است که گروه آن‌ها فقط جزیی از یک سازمان بزرگ انقلابی است و خود او با بالاترین شخصیت‌های کمیته‌ی رهبری رابطه دارد. اما راز قدرتش عمدتا در این است که همه‌ی افراد گروه توطئه را نسبت به یک‌دیگر مظنون ساخته است. این گروه نیهلیست، همگی در برابر شخصیت‌هایی چون استاوروگنین و به خصوص ورخافنسکی خاضع و مقهورند؛ برخی مانند "ویرگینسکی" سست‌عنصر و مرددند؛ برخی تفاله‌های جامعه‌اند مانند سروان "لبیادکین"، مرد بدمستی که برای پخش اعلامیه‌ها به کارش گرفته‌اند، اما ممکن است که خائن هم از آب درآید؛ برخی مانند "لیپوتین"، مزدور و ریاکارند، فردی که در عین ترساندن افراد خانواده‌اش از عذاب جهنم در اجتماع به تبلیغ بی‌دینی می‌پردازند. "شیگالف"، عضو دیگر این گروه است که معتقد است مردم جهان به دو گروه نابرابر تقسیم می‌شوند: یک دهم انسان‌ها از آزادی مطلق بهره‌مند هستند و بر نه دهم دیگر، قدرت بی‌نهایتی اعمال می‌کنند. گروه اخیر باید با اطاعت کورکورانه، به پاکی و معصومیت آغازین بشر دست یابند. این گروه نیهلیست، پس از این که به تحریک ورخافنسکی به چند عمل خشونت‌آمیز دست می‌زنند، خود را می‌بازند و در انتظار عواقب محتمل اعمال خود به سر می‌برند. آن‌گاه ورخافنسکی به آن‌ها می‌گوید که یکی از میان آن‌ها به نام شاتوف می‌خواهد همه‌ی گروه را لو بدهد. سپس ورخافنسکی شاتوف را به قتل رسانده و به محض ارتکاب این جنایت، دیوانگی بر یکی از جنایتکاران با نام "لیامشین" چیره می‌شود و او خواه به انگیزه‌ی انسانیت و خواه بر اثر ضعف روحی می‌خواهد همه‌چیز را برای پلیس اعتراف کند. اما ورخافنسکی برای دفع سوء ظن، یکی از افراد گروه با نام "کیریلوف" را برآن می‌دارد تا مسئولیت تمام حوادث را برعهده گیرد. سرانجام نیز رمان با خودکشی کیریلوف به پایان می‌رسد. در واقع انتحار او، برای این است که دیگر انسان‌ها را با آزادی کامل آشنا سازد. گفتنی است "داستایفسکی"، در این رمان، کم‌تر تصویری از مردان انقلابی به دست می‌دهد، بلکه عمدتا در اعماق خصوصیات نژاد روس و روح انسان، غوطه‌ور می‌شود. این کتاب، تراژدی کلی و ابدی مردمان بی‌خداست.

"ورخافنسکی"، رهبر حقیقی توطئه‌ی انقلابی، نسبت به "استاور وگین" احساس نوعی محبت شیطانی می‌کند. ورخافنسکی فردی است که مانند شیطان واقعی، قدرت مافوق طبیعی دارد؛ شیطان‌صفت است، از آن‌رو که به هر نوع زیبایی و جوانمردی کینه می‌ورزد. با این همه قدرت در دست او و وابسته به وسایلی درخور تملک اوست. او بدون زحمت زیاد، افراد سازمان را قانع کرده است که گروه آن‌ها فقط جزیی از یک سازمان بزرگ انقلابی است و خود او با بالاترین شخصیت‌های کمیته‌ی رهبری رابطه دارد. اما راز قدرتش عمدتا در این است که همه‌ی افراد گروه توطئه را نسبت به یک‌دیگر مظنون ساخته است. این گروه نیهلیست، همگی در برابر شخصیت‌هایی چون استاوروگنین و به خصوص ورخافنسکی خاضع و مقهورند؛ برخی مانند "ویرگینسکی" سست‌عنصر و مرددند؛ برخی تفاله‌های جامعه‌اند مانند سروان "لبیادکین"، مرد بدمستی که برای پخش اعلامیه‌ها به کارش گرفته‌اند، اما ممکن است که خائن هم از آب درآید؛ برخی مانند "لیپوتین"، مزدور و ریاکارند، فردی که در عین ترساندن افراد خانواده‌اش از عذاب جهنم در اجتماع به تبلیغ بی‌دینی می‌پردازند. "شیگالف"، عضو دیگر این گروه است که معتقد است مردم جهان به دو گروه نابرابر تقسیم می‌شوند: یک دهم انسان‌ها از آزادی مطلق بهره‌مند هستند و بر نه دهم دیگر، قدرت بی‌نهایتی اعمال می‌کنند. گروه اخیر باید با اطاعت کورکورانه، به پاکی و معصومیت آغازین بشر دست یابند. این گروه نیهلیست، پس از این که به تحریک ورخافنسکی به چند عمل خشونت‌آمیز دست می‌زنند، خود را می‌بازند و در انتظار عواقب محتمل اعمال خود به سر می‌برند. آن‌گاه ورخافنسکی به آن‌ها می‌گوید که یکی از میان آن‌ها به نام شاتوف می‌خواهد همه‌ی گروه را لو بدهد. سپس ورخافنسکی شاتوف را به قتل رسانده و به محض ارتکاب این جنایت، دیوانگی بر یکی از جنایتکاران با نام "لیامشین" چیره می‌شود و او خواه به انگیزه‌ی انسانیت و خواه بر اثر ضعف روحی می‌خواهد همه‌چیز را برای پلیس اعتراف کند. اما ورخافنسکی برای دفع سوء ظن، یکی از افراد گروه با نام "کیریلوف" را برآن می‌دارد تا مسئولیت تمام حوادث را برعهده گیرد. سرانجام نیز رمان با خودکشی کیریلوف به پایان می‌رسد. در واقع انتحار او، برای این است که دیگر انسان‌ها را با آزادی کامل آشنا سازد. گفتنی است "داستایفسکی"، در این رمان، کم‌تر تصویری از مردان انقلابی به دست می‌دهد، بلکه عمدتا در اعماق خصوصیات نژاد روس و روح انسان، غوطه‌ور می‌شود. این کتاب، تراژدی کلی و ابدی مردمان بی‌خداست.