کتاب رستم و اسفندیار

مجموعه ی نامه ی نامور در دوازده جلد به همت انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر شده است. در این مجموعه دوازده داستان از میان داستان های شاهنامه انتخاب شده اند و نویسندگان و تصویرگران به بازآفرینی داستان های کهن شاهنامه ی فردوسی پرداخته اند این مجموعه با کاغذ نفیس و در قطع بزرگ منتشر شده و هر کتاب داستانی مستقل دارد. از میان جلدهای دوازده گانه، مجموعه هفت کتاب با عنوان های داستان رستم و سهراب زال و سیمرغ زال و رودابه بازی اهریمن بیژن و منیژه، داستان فرود و خوان هشتم به فهرست لاک پشت راه نیافته اند و پنج جلد دیگر با عنوان های رستم و اسفندیار، سیاوش رؤیای گردآفرید هفت خوان و هفت رزم و رستم و اکوان دیو با آرای متفاوت در فهرست جا گرفته اند.

بازآفرینی متون ادبیات کهن فارسی مدت هاست در بازار کتاب کودکان و نوجوانان جایی برای خود یافته است. در این میان یکی از متون اصلی همواره شاهنامه ی فردوسی بوده است. بازنویسی ساده نویسی، بازآفرینی و تلخیص داستان های گوناگون شاهنامه از سال ها پیش آغاز شده است. علاقه ی کودکان و نوجوانان به ادبیات اساطیری و تعلق خاطر به متون کهن فارسی نویسندگان تصویرگران و ناشران بسیاری را واداشته است مجموعه های متفاوتی تولید کنند که به شیوه های گوناگون داستان های شاهنامه را بازگو می کنند. ناشر این مجموعه پیش از این نیز بازآفرینی های دیگری از قصه های شاهنامه را منتشر کرده و بعضی از نویسندگان و تصویرگران این مجموعه هم پیش از این سابقه ی چنین کاری داشته اند.

کتاب های این مجموعه ی جدید یک دست و هم سطح نیستند. خصوصیات ظاهری آنها اشتراکاتی دارد اما تصویرگری نگارش و ویرایش هر جلد ضعف ها، حسن ها و خصوصیات خاص خود را دارد به همین دلیل ارزیابی کلی این مجموعه ممکن نیست. در ادامه ی این، معرفی به پنج کتاب برگزیده ای خواهیم پرداخت که هر یک به دلیلی برای معرفی در فهرست لاک پشت انتخاب شده اند:

سپس رستم و اسفندیار مرجان فولادوند در این کتاب زبان امروزی و زبان باستان گرایانه را در کنار هم به کار گرفته است تا روایتی شخصی و سوگ ناک از رزم رستم و اسفندیار خلق کند کتاب از جایی آغاز می شود که رستم در نبرد اولیه با اسفندیار زخمی شده پیش زال رفته و آنها سیمرغ را به یاری طلبیده اند؛ لحظه ای که اوج ماجرای شوم نبرد دو قهرمان شاهنامه است. ماجرای تقابل بی فرجام این دو قهرمان ذره ذره در روایت کتاب بازگو می شود. برجسته کردن این وجه از داستان رستم و اسفندیار باعث شده داستانی خلق شود که حتی برای خوانندگانی که ماجرای نبرد را به طور کامل می دانند جذاب است. این بخش تراژیک و شوم داستان رستم و اسفندیار همان بخشی است که در شاهنامه ی فردوسی به طور کامل به چشم می آید اما در بسیاری از بازنویسی های امروزی فراموش شده و اسفندیار به ضدقهرمان تبدیل شده است. تصاویر خلاقانه ی پژمان رحیمی با استفاده از عناصر و منطق تصویرگری نسخ کهن فارسی شمایل سازی آیینی و نگارگری امکان بازسازی فضاها، تصاویر و شخصیت های شاهنامه را در بستر تصویرگری مدرن فراهم کرده اند. سیاوش. آتوسا صالحی پیش از این بارها بازنویسی داستان های شاهنامه را تجربه و حتی همین قصه را پیش از این به شیوه ای دیگر روایت کرده است. در این کتاب او با زبانی یک دست و با حذف بعضی جزئیات غیرضروری و پرداخت نقاط حساس قصه توانسته است داستانی سرراست از سیاوش خلق کند. عطیه، مرکزی تصویرگر کتاب نیز کوشیده است با تکنیکی ساده شخصیت ها و فضای داستانی شاهنامه را بازسازی کند و در این بازسازی، برخلاف بعضی از تصویرگران توانسته است به شیوه ی، پوشش عناصر بصری و تزیینات و جزئیات تصویری ایرانی وفادار بماند.

رؤیای گردآفرید. گردآفرید یکی از شخصیت های فرعی شاهنامه است که در داستان رستم و سهراب با سهراب رویارو می شود مینو کریم زاده این قهرمان زن شاهنامه را به موضوع اصلی داستان خود تبدیل و تلاش کرده بخش هایی از زندگی او را روایت کند که در شاهنامه اثری از آنها نیست. درواقع این کار بازآفرینی داستانی فرعی از شاهنامه است. او گردآفرید را زنی تصویر کرده که با کودکان رابطه ای نزدیک دارد و در رؤیای صلح است. تلاش نویسنده برای وارد کردن قهرمان زن به داستان های حماسی ایرانی فضایی جدید در اختیار نویسنده قرار داده که در آن بتواند به نقد جنگ افروزی و مردسالاری نهفته در داستان های حماسی برود.

هفت خوان و هفت رزم در این کتاب ماجرای هفت خوان رستم روایت شده است. زهره پریرخ، نویسنده ی کتاب به خوبی توانسته است از نظم حاکم بر قصه گویی شاهنامه پیروی کند و با آوردن سرفصل های گویا، خواننده را در فضاهای مختلف داستان قرار دهد با وجودِ غلط های ویرایشی و گنگی گاهگاه قصه پردازی در مجموع نثر کتاب خواننده را تا پایان قصه به دنبال خود می کشد. تصویرگری خلاقانه ی نیلوفر محمدی فضای خیالی و آیینی داستان های شاهنامه را به خوبی منتقل می کند و به کودکان کمک می کند. بتوانند در ساختن فضای واقعی قصه ها از تخیل خود استفاده کنند. رستم و اکوان دیو آنچه به این کتاب تمایز می بخشد تصویرگری سحر حقگوست تصاویر کتاب با رنگ های نزدیک به هم کشیده شده اند و فضاها و شخصیت های خیالی شاهنامه در این نقاشی های ساده به خوبی بازتاب یافته اند این شیوه ی نقاشی به تصویرگر اجازه داده است شخصیت هایی فانتزی و گاه حتی خنده دار خلق کند شخصیت ها و تصاویری که از فضای مرسوم تصویرگری حماسی بسیار فاصله دارند و بیشتر به فضاهای قصه های پریان نزدیک اند. اما به همین دلیل می توانند عجایب باورنکردنی داستان نبرد رستم با اکوان دیو را تجسم بخشند.