کتاب هملت نشر دات

(نمایشنامه انگلیسی،قرن 16م)

معرفی مختصر کتاب کتاب، چاپ دیگری از "هملت"، ترجمه‌ی "م. ا. به آذین" است. این نمایش‌نامه در پنج پرده تدوین شده است. "شکسپیر" در این اثر آشکارا اندیشه و فلسفه‌اش را درباره‌ی مرگ و زندگی، سرنوشت بشر، و داوری و بینوایی بیان می‌کند. ماجرای اصلی داستان از کشور دانمارک است که شکسپیر آن را از میان "سرگذشت‌های غم‌انگیز"، اثر "بلغارست" به دست آورده و آن را پیراسته است. در بخشی از این ترجمه می‌خوانیم: "بودن یا نبودن، حرف در همین است. آیا بزرگواری آدمی بیش در آن است که زخم فلاخن و تیر بخت ستم پیشه را تاب آورد، یا آن که در برابر دریایی فتنه و آشوب سلاح برگیرد و با ایستادگی خویش بدان همه پایان دهد؟ مردن، خفتن؛ نه بیش؛ و پنداری که ما با خواب به دردهای قلب و هزاران آسیب طبیعی که نصیب تن آدمی است پایان می‌دهیم؛ چنین فرجامی سخت خواستنی است". باری! موضوع این نمایش‌نامه سرگذشت غم‌انگیز "هملت" شاهزاده‌ی جوان دانمارکی است. پدرش پادشاه دانمارک به دست برادر خود "کلادیوس" در نهان کشته می‌شود و کلادیوس تاج وتخت و همسر برادر را غصب می‌کند. هملت از این راز آگاه می‌شود و به خون‌خواهی پدر کمر می‌بندد و در راه انتقام نامزد عزیز خود را رها می‌سازد، و او از غصه خود را غرق می‌کند و سرانجام هملت و کلادیوس هم به کام مرگ می‌افتند".

از تراژدی هملت شاهکار اعجاب انگیز ویلیام شکسپیر، پیش از این یک ترجمه فارسی به قلم آقای مسعود فرزاد انتشار یافته است. البته در مراتب فضل مترجم گرانقدر و تسلط ایشان بر دقایق زبان انگلیسی کسی را مجال گفتگو نیست گذشته از آن فضل تقدم هم ایشان را مسلم است با این همه اگر من گستاخی نموده به گزارش تازه ای از این اثر بزرگ دست برده ام از آن روست که خود ایشان در مقدمه متذکر شده اند که از ترجمه خویش راضی نیستند و ایرادهایی بدان دارند و بی شک این خود دلیل روشتی بر سرشت بزرگوار ایشان است که دور از هرگونه خودبینی و تنگ چشمی دیگران را به ورود در چنین میدان آزمایشی دعوت و بلکه تشویق فرموده اند.

برای فراهم آوردن متن ،حاضر من یک بار ترجمه ای را که اینو بونفوا از هملت به زبان فرانسه پرداخته است به فارسی درآوردم. سپس همان را راهنمای خود کرده از روی متن انگلیسی نمایشنامه که ضمن کلیات آثار شکسپیر چاپ دانشگاه آکسفورد آمده است ترجمه دیگری هرچه دقیق تر و کامل تر ترتیب دادم متن دومی که بدین سان به دست آمده گرچه تا سرحد امکان دقیق و درست بود. اما هنوز كلام آن نیاز به آرایش و پیرایش کلی داشت. از این رو برای سومین بار در تنقیح متن کوشیدم و آن را کم و بیش به صورتی که درخور عرضه داشت به پیشگاه مردم نکته سنج باشد در آوردم.

لازم به تذکر می دانم که من در ترجمه برای خود آزادی قابل نشده ام و هیچ نکته ای را از اصل متن ترجمه نشده نگذاشته ام و عبارات و جملات خود ساخته را برای روشنگری مطلب در متن اثر نگنجانده ام به همین می توانم مدعی باشم که در ترجمه حاضر سبک نگارش شکسپیر در حد توان انعکاس درستی یافته و یگانگی آن در سراسر اثر کمتر دچار شکست گردیده است.

من در این ترجمه هیچگونه تفسیر و حاشیه و بررسی انتقادی و راهنمایی صحنه پردازی نخواسته ام بیاورم این کار را در صلاحیت خود نمی دانم از آن گذشته به گمان من این همه به کار خواننده عادی هم نمی آید. اما البته آنچه آقای مسعود فرزاد در حواشی ترجمه خود آوردهاند برای راهنمایی کسانی که در ہی آوردن اثر به روی صحنه هستند میتواند سودمند باشد.

هملت: بگذارید خودمانی‌تر چیزی بپرسم؛ دوستان خوبم، چه گناهی از شما سر زد که بخت شما را اینجا به زندان فرستاد؟

گیلدنسترن: زندان، خداوندگار من!؟

هملت: بله، دانمارک زندان است.

روزنکرانتز: پس خود دنیا زندان است.

هملت: زندانی بزرگ، با حجره‌ها و بیغوله‌ها و سیاه چال‌های بسیار، که دانمارک یکی از بدترین آنهاست.

روزنکرانتز: ما که همچو گمان نمی‌کنیم، خداوندگار من.

هملت: خوب، پس برای شما چنین نیست؛ زیرا ههیچ چیز به نفس خود خوب یا بد نیست، بلکه اندیشه است که آن را چنان می‌نماید؛ برای من دانمارک زندان است.

روزنکرانتز: پس جاه طلبی شماست که آن را بدین صورت در می‌آورد. اینجا برای پرواز اندیشه‌تان جای بس تنگی است.

هملت: به خدا، من می‌توانم در پوست گردویی محصور باشم و خود را شاه سرزمین بی کرانی بدانم، اگر این نمی‌بود که خواب‌های آشفته می‌بینم…

گیلدنسترن: و این خواب‌ها به راستی همان جاه طلبی است، چه جوهر هستی جاه طلبان سایه‌ی خوابی بیش نیست.

هملت: خود خواب چیزی جز سایه نیست.

روزنکرانتز: درست و من جاه طلبی را چنان پوچ و ناچیز می‌دانم که آن را سایه‌ی سایه‌ای بیش نمی‌شمارم.

هملت: در این صورت مردم خرده پاتنند و پادشاهان و پهلوانان گسترده یال و کوپال ما سایه‌ی این مردم. چه طور است به دربار برویم؟ زیرا، به ایمانم سوگند، توانایی احتجاج ندارم.

گوش به فرمان شماییم.

هملت: هیچ از این گونه نگویید! من نمی‌خواهم شما را با دیگر زیردستانم هم تراز بدانم، زیرا، رک و راست به شما می‌گویم، ملازمان بس هراسناکی دارم. ولی به دوستی دیرین سوگند، چه چیز شما را به السینور آورد؟

روزنکرانتز: آرزوی دیدار شما، خداوندگار من و دیگر هیچ.

هملت: چنین بینوا که منم، دستم حتی در سپاسگزاری تنگ است. با این همه سپاسگزارم. اما به یقین، دوستان عزیزم، برای سپاسگزاری من نیم غاز هم بهای گزافی است. آیا پی تان نفرستاده‌اند؟ به صرافت طبع خودتان آمده‌اید؟ برای یک دیدار بی روی و ریا، ها، بیایید با من به صداقت رفتار کنید؛ ها، حرف بزنید، نه!

گیلدنسترن: آخرچه بگوییم، خداوندگار من؟

هملت: هه، هر چه شد، جز این که بی راه نباشد. ها، پی تان فرستاده‌اند. در چهره‌تان نوعی اعتراف بدان پیداست و آزرم‌تان در چاره سازی چندان دست ندارد که ان را بزک کند. می‌دانم این شاه مهربان و شهبانو هستند که پی شما فرستاده‌اند.

روزنکرانتز: به چه منظوری؟ خداوندگار من؟

هملت: این را خود شما باید بگویید. ولی، به حق همدرسی‌مان به دمسازی جوانی‌مان به حکم دوستی‌مان که همواره پایدار مانده است، به هرچه از همه گرامی‌تر که یکی سخن سنج‌تر از من می‌تواند شما را بدان مقید سازد، سوگندتان می‌دهم که با من راست و بی چم و خم باشید؛ آیا پی‌تان فرستاده‌اند یا نه؟

روزنکرانتز: (آهسته به گیلدنسترن) شما چه می‌گویید؟

هملت: (با خود) ها، خوب مراقب‌تان هستم. (بلند) اگر دوستم داری، طفره نروید.

گیلد نسترن: پی‌مان فرستاده بودند، خداوندگار من…

بودن یا نبودن حرف در همین است. آیا بزرگواری آدمی بیشتر در آن است که زخم فلاخن و تیر بخت ستم پیشه را تاب آورد با آن که در برابر دریایی فتنه و آشوب سلاح برگیرد و با ایستادگی خویش بدان همه پایان دهد؟ مردن خفتن نه بیش و پنداری که ما با خواب به دردهای قلب و هزاران آسیب طبیعی که نصیب تن آدمی است. پایان می دهیم؛ چنین فرجامی سخت خواستی است. مردن خفن خفتن، شاید هم خواب دیدن آب دشواری کار همین جاست زیرا تصور آن که در این خواب مرگ پس از آن که از این هیاهوی کشنده فارغ شدیم چه رویاهایی به سراغمان توانند آمد می باید ما را در عزم خود مست کند و همین موجب میشود که عمر مصائب تا بدین حد دراز باشد. به راستی چه کسی به تازیانه ها و خواری های زمانه و یداد ستمگران و اهانت مردم خوبین و ظهره عشق خوارداشته و ديرجي قانون و گستاخی دیوانیان و پاسخ ردی که شایستگان شکیبا از فرومایگان میشنوند تن میداد و حال آن که می توانست خود را با خجری برفت آسوده سازد؟ چه کسی زیر چنین باری میرفت و عرق ریزان از زندگی توان فرسا ناله میکرد مگر بدان رو که هر اس چیزی پس از مرگ این سرزمین ناشناخته که هیچ مسافری دوباره از مرز آن باز نیامده است. اراده را سرگشته میدارد و موجب میشود تا بدبختی هایی را که بدان دچاریم تحمل کنیم و به سوی دیگر بلاها که چیزی از چگونگی شان نمی دانیم تگریزیم پس ادراک است که ما همه را بزدل میگردانده بلین مان رنگ اصلی عزم از سایه نزار اندیشه که بر آن می افتد بیمارگونه می نماید و کارهای بزرگ و خطیر به همین سبب از مسیرخود منحرف میگردد و حتی نام عمل را از دست میدهد.