کتاب هنر نقد هنری

(نقد و تفسیر هنر)

بحث درباره تئوری نقد هنری را بهتر است از این جا آغاز کنیم که این عبارت شکلی عام دارد و می تواند تمام گونه های نقد هنری را دربر بگیرد. بررسی دقیقِ اقوال و آرای نویسندگانی که در این باره قلم زده اند نشان می دهد که هریک از منتقدان معنایی متفاوت برای تئوری نقد قایلند و آن را در سمت وسوی تحلیل و تبیین نظریات خود می دانند. از آن چه تا این جا در باره نقد هنری و تاریخ و تبار آن در طول پانصد سال گذشته گفتیم می توان چنین استنباط کرد که در آغاز اغلب نوشته ها درباره آثاری بود که منتقد به آن دسترسی نداشت اما امروز نقد هنری پیرامون اثری است که دست کم تصویری از آن در دسترس است. در قرن شانزدهم آشنایی جورجو وازاری با آثاری که درباره آن ها می نوشت فقط نوعی آشنایی ژنریک بود در باره آثاری بحث می کرد که خودش هم پاره یی از آن ها را ندیده بود و آن چه می نوشت مبتنی بر یک سلسله شنیده ها و نقل قول هایی بود که سینه به سینه از نسلی به نسل بعد منتقل شده بود. خواننده کتاب وازاری هم بسیاری از آثار مورد بحث او را ندیده و با آن ها کاملاً ناآشنا بود. در قرن هجدهم گراور بسیاری از آثار هنری در دسترس بود و منتقد و خواننده می توانستند به آن ها دسترسی داشته باشند. با این همه اگر خواننده نوشته های دیدرو در پاریس زندگی نمی کرد هرگز نمی توانست تصویر و تصوری از "سالن" و آن چه در آن می گذشت داشته باشد. در محدوده ۱۸۰۰ رسم چنان بود که در پانویس نقدها فهرست گراورهای چاپی مورد بحث را هم می آوردند تا خواننده بتواند با مراجعه به آن ها از منظور منتقد سردرآورد. در قرن نوزدهم با چاپ و انتشار کتاب های مصور کار اندکی آسان تر شد اما کیفیت این کتاب ها چنان بود که برخی از منتقدان مانند ولفلین را به نقد همین کتاب ها وادار کرد. امروز منتقد در حضور اثر هنری می نویسد و از این رو نقد او نه تنها آگاهی دهنده است بلکه به ویژگی های آشکار و پنهان اثر هنری هم اشاره دارد. نقد هنری در شکل نهایی و شناخته خود بیش از دوقرن عمر ندارد وشاید بتوان شکل ابتدایی آن را درنوشته های دنیس دیدرو درباره سالن دهه ۱۷۶۰ یافت. آن چه هم تااین جا به آن اشاره کردیم و نمونه هایی که آوردیم ناگزیر آمیزه یی بود از تاریخ نگاری هنر فلسفه و نقد هنری. شاید از سر ساده اندیشی تصور شود که تاریخ نگار درباره گذشته می نویسد و منتقد درباره زمان حال. اما قضیه به این سادگی ها هم نیست چراکه بسیاری از تاریخ نگاران با نگاهی معطوف به فرهنگ معاصر درباره هنر روزگار خود نوشته اند و در نهایت با تأمل در تفاوت ها و تسمیه ها آن را با هنر گذشتگان قیاس کرده اند. یک تفاوت کلی تاریخ نگاری و نقد هنری آن است که تاریخ نگار با آثاری سروکار دارد که ارزش خود را به عنوان اثر هنری ثابت کرده اند اما منتقد هم با آثار تثبیت شده سروکار دارد و هم با آثاری که پدیدآورندگان آن داعیه هنری بودن و ارزنده بودنِ آن را دارند. کتاب "تاریخ نقد هنری" نوشته لیونلو ونچوری بیشتر شامل مواردی است که می باید علی القاعده در تاریخ هنر آورده شود. از دیدگاه ونچوری مهم ترین رویداد در عرصه نقد هنری در قرن هجدهم یعنی زمانی اتفاق افتاد که شالوده های "زیبایی شناسی" ریخته شد و مقوله هنر کمابیش با بحث های فلسفی درآمیخت.

 میان جذبه مذهب و زیبایی شناسی نوعی پیوند و همبستگی خانوادگی وجود دارد. هنر و مذهب، هر دو ابزار رسیدن به حالت های روحی مشابه هستند. (کلایو بل) و هنر زندگی نیست و نمی تواند مامای اجتماع باشد. هنر جادو نیست؛ یعنی ابزاری که هنرمند با آن با دیگران ارتباط برقرار کند یا احساسی را که داشته در دیگران برانگیزد. هنر نه ای است که دیگران در آن از احساس واقعی خود آگاه می شوند. (دبلیو اچ آدن) هنر تحمیل یک طرح خاص به تجربه است و لذت بردن زیبایی شناختی، در واقع شناختن این طرح است.

ن از این گونه تعریف ها به مقدار فراوان وجود دارد اگر مجموعه نظریات و اشارات فروید درباره هنر را یک جا گرد آوریم به این نتیجه می رسیم که فروید در هنر به چشم نوعی انسجام آفرینشگرانه اساس لذت بردن و اصول واقعیت نگاه می کرده است. برداشت هایی از این گونه به آن سبب است که هنر ماهیتی غافلگیر کننده و در عین حال ویران کننده دارد. نوعی کیمیاگری است و به شکلی حیرت انگیز گول می زند. بهترین نمونه های هنر، نه تنها تماشاگر را از واقعیت و حقیقت آگاه میکند بلکه آنها را ماهرانه نمایش می دهد، اما در بسیاری موارد، کار به این جا خاتمه نمی یابد؛ اغلب در هنر حقیقت و واقعیت شکل تو هم را به خود می گیرند و واقعیت با تصنع هنر در می آمیزد تا زیبا و لذت بردنی جلوه کند. از سوی دیگر، هنر آن چه را ذا تا و ماهیتا لذت بردنی نیست مانند شکل ها و فرم های ابتدایی یا خط و رنگ، با احساس در می آمیزد و لذت بردنی میکند. به بیان دیگر هنر این توانایی را دارد که هر چیز عادی و هر واقعیت ساده را چنان بفشارد که عصاره آن لذت بردنی باشد.