انتشارات امیرکبیر نام آشنای علم و ادب و فرهنگ
نام انتشارات: مؤسسه انتشارات امیرکبیر
تأسیس: ۱۳۲۸
بنیان‌گذاران: عبدالرحیم جعفری
مدیرعامل اجرایی: حسین شاه‌مرادی
محصولات: کتاب و مجله
مالک: سازمان تبلیغات اسلامی
انتشارات امیرکبیر نام یکی از بزرگ‌ترین و معتبرترین مؤسسه‌های انتشاراتیِ ایران است که عبدالرحیم جعفری در سال ۱۳۲۸ آن را تأسیس کرد. گروه انتشاراتی امیرکبیر، بزرگ‌ترین واحد انتشاراتی خصوصی در ایران بود. در سال ۱۳۵۸ در جریان مصادره‌های ابتدای انقلاب، به‌حکم دادگاه انقلاب اسلامی، انتشارات امیرکبیر مصادره شد و سازمان تبلیغات اسلامی مدیریت مؤسسه انتشارات امیرکبیر را به عهده گرفت.
تاریخچه تأسیس و تبدیل به بزرگ‌ترین بنگاه انتشاراتی خاورمیانه
این انتشارات کار خود را در ۱۲ آبان سال ۱۳۲۸ با خرید سرقفلی اولین فروشگاه خود در خیابان ناصرخسرو تهران آغاز کرد. اولین اثر منتشرشده جزوه‌ای با نام «نماز» بود که با نظر حاج میرزا خلیل کمره‌ای تهیه‌شده بود. در دهۀ پنجاه، بر اساس حجم تولیدات که بالغ‌بر ۲۸۰۰ عنوان بود، امیرکبیر به بزرگ‌ترین بنگاه انتشاراتی خاورمیانه تبدیل شد. به‌علاوه، کیفیت و تنوع تولیدات این انتشاراتی هم اعتبار و منزلتی خاص برای آن تدارک دیده بود. گردآوردن مترجمان و نویسندگان و پژوهشگران شاخص از یک‌سو، و در دیگر سو شکل‌دهی و تعریف ساختاری علمی برای کار نشر که منظومه‌ای از ویراستاران حرفه‌ای، تا چاپخانه و کتاب‌فروشی و توزیع و بقیه مراحل نشر در آن انجام بگیرد، از دیگر ابداعاتی بود که در امیرکبیر بنا گذاشته شد و این انتشارات را به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین ناشران تاریخ نشر ایران معرفی شد.
انقلاب اسلامی و تصرف توسط سازمان تبلیغات اسلامی
مدیریت و مالکیت مؤسسه در زمان انقلاب سال ۱۳۵۷ در دست عبدالرحیم جعفری بود. عبدالرحیم جعفری سال 1298 به دنیا آمد. آن‌قدر فقیر بود که قید درس خواندن را زد و راهی بازار شد. اوایل، کارش در چاپخانه پادویی و جارو کشیدن بود یا پای مسجد جامع بازار ایستادن و کتاب فروختن. او توانست؛ سرانجام موفق به بنیاد گذاشتن مهم‌ترین و گسترده‌ترین موسسه خصوصی چاپ و انتشار کتاب در تاریخ ایران و خاورمیانه شد.
پس از انقلاب، در سال ۱۳۵۸، جعفری به دلیل مرگ اسماعیل رائین در دفتر انتشارات مدتی را در زندان گذراند و پس‌ازاین زمان، وی بر اساس ادعای همکاری با حکومت پهلوی در دادگاه انقلاب، مؤسسه را به سازمان تبلیغات اسلامی واگذار کرد. عبدالرحیم جعفری در جلد سوم از خاطرات خود، “در جستجوی صبح”، درباره دادگاهی که برگزار شد چنین نوشته است: “جنتی و محمدی گیلانی وارد اتاق شدند و گیلانی با لگد بر سروصورتم می‌زد تا انتشارات امیركبیر را به تشكیلات جنتی هدیه كنم و من به خاطر حفظ جانم چنین كردم!” ازاین‌رو انتشارات امیرکبیر و برخی دیگر از اموال جعفری مصادره شدند. پس از فروکش کردن جو انقلابی آن سال‌ها عبدالرحیم جعفری تلاش‌های خود را در داخل ایران برای بازپس‌گیری امیرکبیر و دیگر دارایی‌های مصادره شده‌اش را آغاز کرد ولی باوجود صدور مکرر رأی اعاده اموال در دادگاه‌های مختلف، او سرانجام موفق به پس گرفتن امیرکبیر نشد.
تا پیش‌ازاین واگذاری، انتشارات بیش از ۲۰۰۰ عنوان کتاب چاپ کرده بود که در کنار کتاب‌های مؤسسه‌هایی که امتیاز آن‌ها را خریداری کرده بود این تعداد به ۲۸۰۰ هم می‌رسید. پس از انقلاب، فعالیت انتشارات کاهش یافت و تا حدود ۱۵ سال بسیاری از عناوین قبلی هم چاپ نمی‌شدند تا اینکه باگذشت زمان کسب تجربه‌های بیشتر و با تغییر مدیریت انتشارات، برخی آثار مهم مجدداً به چاپ رسیدند و انتشارات رونق دوباره‌ای گرفت.
انتشارات امیرکبیر باسابقه‌ای ۶۰ ساله، سعی کرده است، طی این ۶ دهه فعالیت، همواره به شیوه مدرن و روزآمد به چاپ آثار و تولید کتاب بپردازد تا جایی که برخی از بزرگ‌ترین منابع و کتاب‌های مرجع در سطح منطقه خاورمیانه و کشورهای فارسی‌زبان را این انتشارات چاپ کرده است.
عرضه آثار مرجع و مهمی مانند فرهنگ فارسی عمید، فرهنگ فارسی معین و دائرة‌المعارف مصاحب، که در نوع خود بی‌نظیر هستند، در کشورهای ترکیه، افغانستان، پاکستان، هند، تاجیکستان و نشان می‌دهد که امیرکبیر توانسته در طول ۶۰ سال فعالیت جایگاه ویژه‌ای در سطح منطقه خاورمیانه داشته باشد. همچنین در داخل ایران نیز ترجمه بسیاری از آثار مهم از زبان‌های انگلیسی، آلمانی، فرانسه و به فارسی و چاپ این آثار به زبان فارسی، جایگاه انتشارات امیرکبیر را به‌عنوان یک ناشر بین‌المللی که همواره سعی کرده دایره فعالیت‌های انتشاراتی خود را فراتر از مرزهای ملی تعریف نماید، تثبیت کرده است.
این انتشارات به‌صورت متوسط در هرروز کاری، حدود دو کتاب چاپ می‌کند که این رقم با توجه به سطح توسعه ایران و آمار چاپ کتاب در ایران چشمگیر است. علاوه بر این انتشارات امیرکبیر سعی کرده است، فعالیت‌های انتشاراتی خود را فراتر از فضای یک بنگاه انتشاراتی- اقتصادی بازنمایی نماید.
جایزه‌ها و افتخارات
برخی از عناوین کسب‌شده توسط این انتشارات:
سال ۱۳۸۶، ناشر برتر و برگزیده بیستمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران.
سال ۱۳۸۵، برنده کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در سال پیامبر اعظم، سنن‌الرسول.
سال ۱۳۸۴، ناشر برتر و برگزیده هجدهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران.
سال ۱۳۸۱، ناشر برتر و برگزیده پانزدهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران.
سال ۱۳۸۰، ناشر برتر و برگزیده چهاردهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران.
