انواع جلد کتاب بررسی 4 نوع آن در صنعت چاپ و نشر ایران
آیا تا به حال به اهمیت جلد کتاب فکر کرده‌اید؟ شاید برای شما نیز نوع جلد کتاب یکی از معیارهای انتخاب یا هدیه دادن کتاب به عزیزانتان باشد. در حقیقت، جلد کتاب هویتی برای آن اثر محسوب می‌شود و تأثیر چشمگیری در جذب مخاطب دارد. طول عمر کتاب و حتی ارزش آن ارتباط مستقیمی با انواع جلد کتاب دارد. برای مثال، کتابهای با جلد سخت معمولاً دوام بیشتری نسبت به جلدهای شومیز یا کاغذی دارند.
در این مقاله، به بررسی چهار نوع رایج جلد کتاب در صنعت چاپ و نشر ایران پرداخته‌ایم. هدف ما این است که شما با ویژگی‌های هر یک از انواع جلد کتاب آشنا شوید و بتوانید انتخاب مناسبی برای خرید یا چاپ کتاب داشته باشید.
انواع جلد کتاب
جلد کتاب هویت یک کتاب است. طراحی متفاوت و خوب آن می‌تواند مخاطب را تشویق به خواندن آن اثر کند. عموم بر این باورند که جلد کتاب تنها وظیفه محافظت از آن کتاب را دارد؛ درصورتی‌که اولین تصویری که از کتاب برای مخاطب شکل می‌گیرد، جلد کتاب است.
طراحی جلد کتاب بر اساس موضوع کتاب می‌تواند متفاوت باشد. معمولاً طراحی روی جلد کتاب با نرم‌افزارهایی مثل فتوشاپ، ایندیزاین و … انجام می گیرد.
در انتخاب نوع جلد کتاب به چه نکاتی باید توجه کرد؟
- مخاطب کتاب: مخاطبان شما چه کسانی هستند؟
- سن مخاطب: مخاطبان شما چه رده سنی دارند؟
- جنسیت و فرهنگ مخاطب: جنسیت مخاطبان شما چیست؟ چه فرهنگی دارند؟
- طول عمر کتاب: آیا عمر کتاب برایتان مهم است یا خیر؟
این پرسش‌ها باعث می‌شود که یک دید کلی و بهتری برای انتقال پیام خود از طریق جلد کتاب به آنها داشته باشید.
در صنعت چاپ و نشر ایران 4 نوع جلد کتاب وجود دارد که عبارت‌اند از:
- شومیز
- کاغذی
- گالینگور
- سخت
در ادامه به طور خلاصه به معرفی هر یک پرداخته‌ایم.
جلد شومیز و ویژگی‌های آن
یکی از انواع جلد کتاب که بسیار رایج و در بیشتر کتابهای علمی و درسی و همین طور کتاب کودکان کاربرد دارد، جلد شومیز است. این موضوع نقطهٔ مقابل کتابهای مجلد گالینگور می‌باشد که گاهی در عطف آنها از پارچه و نخ دوخت استفاده می‌شود.
شومیز یک لغت اصالتا فرانسوی (فرانسوی: Chemise ) است که معادل انگلیسی این جلد Paperbacked book نام دارد. جنس این جلد، از مقوایی نرم و تقریباً نازک است و معمولاً با یک‌لایه سلفون پوشیده شده است.
سلفون همان لایه ی نایلون مانند شفاف یا ماتی است که به روی مقوا یا شومیز پرس می شود. همین لایه ی نازک باعث محافظت از رنگ و طرح و نوشته های چاپ شده بر جلد کتاب و همچنین مقاومت و دوام قابل ملاحظه در برابر رطوبت و قطرات آب و تعریق دست می شود.
اگرجلد کتاب سلفون مات یا براق نداشته باشد، پس از مدت کوتاهی که از استفاده ی کتاب بگذرد، خواهید دید که دقیقا از جاهایی که انگشتان دست شما با جلد کتاب تماس بیشتری دارد، در اصطلاح رنگ و روی کتاب رفته و به سفیدی تبدیل می شود و زیبایی جلد کتاب کاملا دگرگون خواهد شد و حتی خواهید دید که دستان و سرانگشتان شما با کمی تعریق ناشی از تماس با جلد کتاب، رنگی می شود.
معمولا ناشرین حواسشان به این مطلب هست و شاید فقط کسانی که برای بار اول است کتاب چاپ می کنند یا کم تجربه هستند دچار این اشتباه ناخواسته خواهند شد و البته در این بین به ندرت پیش می آید که بخاطر صرفه جویی در هزینه ی چاپ، جلد کتاب، بدون بدون سلفون به بازار عرضه شود.
ضمنا برخی از کتابهای با جلد شومیز هم بخاطر جنس مطلوب مقوای آنها نیازی به روکش یا لایه ی سلفون یا یووی (UV) ندارند و مرکب چاپ دقیقا در بافت کاغذ جذب شده و نقش می بندد و نقوش و رنگها و نوشته های جلد این کتابها همیشه شفاف و تازه به نظر می رسند؛ اما در عوض در برابر رطوبت مقاومت کمتری دارند.
دلایل رایج بودن و استفاده گسترده از جلد شومیز
- مقرون‌به‌صرفه بودن
- سبک‌تر بودن
- حمل آسان آن نسبت به انواع دیگر جلدها
- از طرفی با تهیه قالب‌های فانتزی در این نوع جلد، می‌توان خلاقیت بیشتری برای ارائه، نشان داد.
جلد شومیز نخستین بار در جنگ جهانی دوم به کار گرفته شد، متفقین به سربازان خود کتاب برای مطالعه می‌دادند، این کتابها جیبی با جلد شومیز بوده است. ازآنجاکه قیمت جلدهای شومیز نسبت به سایر جلدها ارزان‌تر است، در دوران بعد از جنگ نیز این نوع جلد کاربرد فراوان پیدا کرد.
نخستین کتابی که با جلد شومیز منتشر شد
کتاب «خاک خوب» اثر پرل باک، نخستین کتابی که با جلد شومیز منتشرشده و مربوط به سال 1938 میلادی است. همچنین نخستین کتاب جلد شومیز در دنیای انگلیسی‌زبان، در ژوئن 1860 چاپ شد.
جلدکاغذی و ویژگی‌های آن
یکی از انواع جلد کتاب جلد کاغذی است که معادل انگلیسی آن paper cover است. جلدکاغذی، همان‌طور که از نام آن پیداست جنس آن از کاغذ معمولی است.
معایب جلد کاغذی
- دوام کمتر نسبت به سایر جلدها
- حساسیت بالا به رطوبت و ضربه
به دلیل ماندگاری کمتر، جلدهای کاغذی معمولاً در چاپ کتابهای موقت یا بروشورها کاربرد دارند. اگرچه طراحی جلد کاغذی می‌تواند خلاقانه باشد، اما همچنان در مقایسه با جلد شومیز و سخت، طرفداران کمتری دارد.
ناگفته نماند که در بازار نشر و ادبیات چاپ کتاب در فضای مجازی نیز امروزه عمدتا جلد کاغذی را با جلد شومیز برابر و هم معنی می انگارند؛ چرا که جنس و ماهیت هر دو نوع، کاغذ یا مقواست.
جلد سخت چیست و چرا محبوب است؟
جلد سخت (Hard Cover) یکی از رایج‌ترین انواع جلد کتاب در چاپ کتابهای ارزشمند است.
در این نوع جلد، ابتدا طرح کتاب روی کاغذ گلاسه 135 گرمی چاپ‌شده و با یک‌لایه‌ی سلفون روکش می‌شود و در آخر روی یک مقوای ضخیم، چسبانده می‌شود.
در برخی نمونه‌ها، اطلاعات روی کتاب به‌راحتی از روی آن جدا می‌شوند. این شیوه، جلدسخت است که نوشته‌ها روی کاغذی که روی جلد چسبیده شده، قرارگرفته‌اند.
در این شیوه صحافی، به نظر می‌رسد که ناشر، چنین کتابی را جدی‌تر می‌گیرد و به همان نسبت خواننده یا مخاطب هم ارزش بیشتری برای آن کتاب قائل است؛ چراکه گمان می‌کند حتماً مطالب مهم و باارزشی در آن است که از یک جلدسخت باقابلیت محافظت بالا در آن استفاده شده است.
پس به نوعی می توان گفت محتوای کتابها و ارزش و بهای آنها در تعیین نوع جلد آنها هم تاثیر دارد.
یکی دیگر از خصوصیات کتابها با جلدسخت، بزرگ‌تر بودن نسبی آنها نسبت به انواع دیگر جلد کتاب است. به‌این‌ترتیب این مدل کتابها، در قفسه‌های کتاب‌فروشی بیشتر به چشم می‌آیند و خریدار کتاب خیلی زود متوجه آن شده و در دریایی از کتابها با طرح‌ها و مطالب مختلف، به سمت کتابهای جلدسخت جذب می‌شود.
کتابهای با جلد سخت معمولاً ارزش بیشتری برای خوانندگان دارند. این جلد، به‌خصوص برای کتابهای تاریخی، اشعار شاعران بزرگ، و دانشنامه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در این رابطه بخوانید: قطع کتاب چیست؟ آشنایی با 7 نوع قطع و اندازه کتاب
جلد گالینگور و ویژگی‌های آن
یکی دیگر از انواع جلد کتاب جلد، گالینگور است که به آن جلدسخت نیز می‌گویند. در واقع جلد گالینگور نوعی پوشش مخصوص کتاب از جنس پارچه ی برند گالینگور است که جلد یک کتاب با این پارچه مخصوص پوشیده می‌شود، البته گاهی در برخی کتب برای این پوشش از چرم، جیر، یوف و… نیز استفاده می‌شود که در ادبیات صنعت و بازار چاپ غالبا (درست یا غلط) به تمامی آنها گالینگور می گویند .
در جلد گالینگور اطلاعات مربوط به کتاب که شامل نام کتاب، نویسنده، سال چاپ و… است بر روی خود جلد حک می‌شود.
قدمت جلد گالینگور در ایران
استفاده از جلد گالینگور در ایران قدمت زیادی دارد. درگذشته اغلب کتابها با جلدگالینگور منتشر می‌شدند. اگر تاکنون کتاب قدیمی را در دست گرفته و یا مطالعه کرده باشید به‌طورقطع متوجه این امر شده‌اید، بسیاری از کتاب‌هایی که با این جلد انتشاریافته‌اند معروف و یا شناخته‌شده نیز نیستند، زیرا که در آن دوران جلد مقوایی نرم هنوز روی کار نیامده بود ازاین‌رو برای تمامی کتابها از جنس سخت استفاده می‌کردند، اما بعدازاین که جلدهای نرم معمولی روی کارآمدند و رواج پیدا کردند این روند دیگر تغییر کرد.
حتماً شما هم اگر کتاب ارزشمندی داشته باشید، مایلید که آن را برای سال‌های سال، سالم و تمیز نگهداری کنید. کتاب‌هایی چون اشعار سعدی، حافظ، مولوی و عطار و … از آن دسته کتاب‌هایی هستند که به‌نوعی هویت تاریخی و ملی ما ایرانیان محسوب می‌شوند. پس باید صحافی آنها به‌گونه‌ای باشد که شایسته و درخور ارزش باشد. وقتی خواننده و مخاطب این حوزه، این نوع کتابها را تهیه می‌کند، می‌خواهد تا سال‌ها آن را در کتابخانه‌اش داشته باشد، پس جلدسخت، بهترین انتخاب برای این‌گونه کتاب‌هاست.
قبل از رنسانس چاپ، و صنعتی شدن این هنر و فنِّ کهن، هر کدام از عناصر و اجزای یک کتاب، متخصص یا استادکار یا حتی کارگروه های مخصوص به خود را داشته اند که بعضا این کارگروه ها در کارگاههایی دور هم جمع می شدند و برای سلطان و یا مدارس بزرگ قدیم، کتاب تولید می کرده اند.
برخی از این کارگاهها در زمانه ی خود شهرت جهانی داشته اند، مانند کارگاه هرات و بغداد و شیراز که مشاغل متنوعی مانند: نویسندگی و نگارگری و خطاطی و جدول کشی و عقیق کشی و صحافی، سوخته کاری، مُذَهِّب (تذهیب کار)، چرم بری و گل ومرغ و تشعیر و زمینه انداز و … در آن جریان داشته که امروزه اکثر این مشاغل دیگر منسوخ شده اند و اندک مواردی که در حال حیاتند نیز، بیشتر جنبه ی تزئینی و هنری صرف به خود گرفته اند.
تفاوت جلد گالینگور با جلدسخت
قبلا اشاره شد که یکی از انواع جلد کتاب جلد گالینگور و دیگری جلد سخت است. تفاوت جلد گالینگور با جلدسخت در طراحی و روکش روی جلد آن است. در جلد گالینگور از جلدهای چرم گالینگوری استفاده می‌شود ولی در جلدسخت، از طرح چاپ‌شده بر روی کاغذ نازک استفاده می‌شود.
یک اصطلاح رایج دیگر در دسته بندی جلد کتاب گالینگور، جلد طلاکوب است. برخی این نوع جلد را یک دسته ی مجزا می دانند؛ اما در واقع جلد طلاکوب، کتابی با جلد گالینگور یا جلد سخت یا جلد چرمی است که با نوشته های روی جلد آن، با پرس لایه ای از ورقه ی بسیار نازک طلا یا طلایی، بصورت جذابی، طلایی دیده می شود.
طراحی جلد کتاب را می‌توان آخرین مرحله قبل از انتشار یک کتاب دانست، زیرا این مرحله نیازمند آن است که از قبل سایز کتاب، رنگ کاغذها، تعداد صفحات و ویراست نهایی نوشته مشخص‌شده باشد.
یکی از نکاتی که معمولا براساس نوع جلد راجع به آن عمل می شود، و با هم ارتباط مستقیم دارند، صحافی کتاب است.
اگر جلد کتاب مقوا یا شومیز باشد معمولا از منگنه یا چسب مخصوص صحافی برای به هم چسباندن اوراق کتاب استفاده می کنند که به در اصطلاح به آن «ته چسب» یا «ته منگنه» یا (وسط منگنه، مثل دفتر یادداشتهای معمولی) می گویند؛ اما اگر جلد کتاب جلد سخت باشد، نشان از تعداد صفحات زیاد کتاب هم دارد که تنها راه انسجام و صحافی آن کتاب، فقط و فقط دوختن صفحات کتاب به همدیگر است که در اصطلاح به آن هم «ته دوخت» گفته می شود.
اگر ابزار و روش مناسبی برای صحافی کتاب در نظر گرفته نشود و عطف کتاب ضعیف باشد، در اصطلاح «شیرازه ی کار از هم می پاشد» که این ضرب المثل، یکی از اصطلاحات رایج دنیای نشر از قدیم تا بحال بوده است که به ادبیات عامه نیز راه یافته و به مثل تبدیل شده است.
بسیاری از ناشران و مؤلفان به جلد کتاب خود توجه چندانی نمی‌کنند و برای اینکه هزینه‌ها را کمتر کنند از طرح‌های تکراری و بسیار سطح پایین استفاده می‌کنند؛ اما اگر به مزیت‌های انتخاب یک جلد خوب توجه کنند (که حتی درزمینه‌ی بازاریابی نیز می‌توان به آن توجه کرد) حتماً زمان و هزینه بیشتری برای انتخاب و اجرای آن صرف خواهند کرد.
برخی از ناشرین نیز با طرح‌های نوآورانه و خلاقانه روی جلد کتابهای خود فروش بالایی را به خود اختصاص داده‌اند. درهرصورت نوع جلد و طراحی روی جلد کتاب ملاک‌های مهم انتخاب کتاب هستند و با محتوا و موضوع کتاب نیز ارتباط تنگاتنگی دارند.
پاسخ به پرسش‌های کاربران
کدام یک از انواع جلد کتاب برای کتابهای نفیس مناسب‌تر است؟
اگر قصد چاپ یا خرید کتابهای نفیس مانند دیوان حافظ یا شاهنامه را دارید، بهتر است از جلدهای سخت یا گالینگور استفاده کنید. این نوع جلدها نه‌تنها به کتاب جلوه‌ای شکیل می‌بخشند، بلکه از آنها در برابر آسیب‌های مختلف محافظت می‌کنند.
کدام یک از انواع جلد کتاب برای چاپ کتابهای دانشگاهی مناسب‌تر است؟
معمولا برای چاپ کتابهای دانشگاهی از جلد شومیز بیشتر استفاده می‌شود.
باتوجه به اینکه یکی از انواع جلد کتاب و پرکاربردترین آنها جلد شومیز است برای چاپ چه کتاب‌هایی می‌توانیم از جلد شومیز استفاده کنیم؟
همان طور که اشاره شد یکی از انواع جلد کتاب که هم مقرون به صرفه و هم سبک و هم در ایران پرکاربرد است جلد شومیز می‌باشد. معمولا از این نوع جلد برای چاپ کتابهای درسی، دانشگاهی، علمی، کودک و نوجوان، رمان و داستان‌ها و … استفاده می‌شود.
جمع‌بندی
جلد کتاب نقش بسیار مهمی در حفاظت، بازاریابی، و جذابیت کتاب دارد. در صنعت چاپ و نشر ایران، چهار نوع جلد شومیز، کاغذی، سخت و گالینگور بیشترین کاربرد را دارند. انتخاب نوع جلد بستگی به کاربرد کتاب، مخاطبان هدف و بودجه دارد.
اگر به دنبال خرید کتاب با جلدهای متنوع و باکیفیت هستید، حتماً به گزینه‌های ارائه‌شده در فروشگاه‌های معتبر توجه کنید. انواع جلد کتاب می‌توانند تجربه شما از مطالعه را لذت‌بخش‌تر و کتاب را ماندگارتر کنند.
مطالب بلاگتون بسیار کاربردی هست. ممنون از دست اندرکاران