کتاب در آمدی بر تاریخ پژوهی

اثر پیش‌روی با نام «درآمدی بر تاریخ‌پژوهی» حاصل کار مشترک گروه تاریخ مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی «سمت» و معاونت پژوهشی دانشگاه امام صادق (ع) است که برای استفاده دانشگاهیان و پژوهشگران تاریخ و سایر علاقه‌مندان تدوین شده است.

سخن گفتن درباره روش تحقیق در تاریخ چندان آسان نیست. ورود به این حوزه به منزله گذر از قلمرو علم و گام نهادن در عرصه فلسفه علم است که به معنای پیوند دو حوزه مهم هستی شناسی و معرفت شناسی است. زیرا روش شناسی تاریخی راه های علمی پژوهش ،نقادی تفسیر و تبیین تاریخ را می کاود در جایگاهی فراتر از علم تاریخ قرار میگیرد و در واقع ناظر بر علم تاریخ است. از این رو هنگامی که به روش تحقیق می اندیشیم به میدان گسترده ای گام نهاده ایم که افقهای آن بسیار وسیع و دور از دسترس اند. افقهایی که گشودنشان مستلزم آشنایی کافی با حوزه هایی چون شناخت مبانی و مقدمات علم تاریخ، فلسفه نظری تاریخ فلسفه علم تاریخ تاریخ نگری و روشهای متنوع و متحول پژوهش در گذشته و امروز منبع شناسی و دستاوردهای نظری علوم کمکی تاریخ یا مطالعات بین رشته ای و مانند آنها است. بنابراین پژوهشگران روش تحقیق در تاریخ به قلمروی قدم نهاده اند که حدود و دامنه آن به درستی روشن نیست زیرا موضوعات مورد مطالعه مورخان از عرصه تنگ سیاست گذر کرده و به همه حوزه های متزاید زندگی گذشته بشر جاری شده است؛ بینش و روش تاریخ نویسی دگرگون شده و تلقی ها و انتظارات جدیدی از علم تاریخ شکل گرفته است. از همین رو در پرتو مکاتب تاریخ نگری و تاریخ نگاری جدید روش شناسی تاریخی متحول شده است

بدین ترتیب، روش لازمه دانش است و هیچ دانشی بدون روش قابل تصور نیست، اعتبار دستاوردهای هر دانش نیز به استحکام روش یا روشهایی وابسته است که در آن مورد استفاده قرار میگیرند روشها باید مبتنی بر پذیرش نظم عقلانیت، روح علمی واقعیت گرایی و دوری از عواطف، تخیل و توهم و بی طرفی باشد و از شک دستوری که مقدمه دانش مستقل و دوری جستن از تقلید است، پدید آید. بدین ترتیب، علوم نه از طریق موضوع که به واسطه روش شناسی با یکدیگر پیوند دارند. زیرا آن چه رویکرد علمی را از دیگر روشهای کسب معرفت متمایز می سازد، روش شناسی آن است. روش شناسی علمی نظامی از قواعد و روش هاست که پژوهش بر پایۀ آنها استوار است و با استفاده از آنها ادعاهای معرفت ارزیابی میشوند قواعد و روشها پیوسته در حال تحول و پیشرفت اند و از این رهگذر ابزارهای جدید استنباط تعمیم و تحلیل پدیدار میشوند. نقش اصلی روش شناسی کمک به ارتباط میان دانشمندانی است که یا در تجربه مشترکی سهیم اند یا میخواهند سهیم باشند. عمو می کردن قواعد روش شناسی به مثابه چارچوبی برای تکرار پذیری و انتقاد سازنده است

کتاب حاضر کوشیده است. به سهم خود با طرح مقوله «روش تحقیق در تاریخ» از قلمرو علم تاریخ به وادی فلسفه علم تاریخ گام بردارد و حوزه های هستی شناسی معرفت شناسی و روش شناسی تاریخی را به هم پیوند دهد. از مفاهیم و مبانی روش و پژوهش در تاریخ سخن بگوید؛ طرح تحقیق و مؤلفه های آن را به بحث بگذارد و با منبع شناسی تاریخی به عرصه روشهای گردآوری داده های تاریخی گذر کند؛ راه های پالایش و تصفیه داده های درست از نادرست را بشناساند عناصر و عوامل مؤثر در تحلیل داده را به گفت و گو بگذارد و از چگونگی نگارش متن تحقیق تولید فراورده علمی و نقد آن سخن براند.