کتاب تاریخ اسلام در آفریقای سده های میانی

کتاب حاضر برای دانشجویان رشته تاریخ در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد تاریخ اسلام به عنوان یکی از منابع دروس «تاریخ گسترش اسلام در آفریقا» و «تاریخ آفریقا» هر یک به ارزش 2 واحد ترجمه شده است. امید است علاوه بر جامعه دانشگاهی، سایر علاقه‌مندان نیز از آن بهره‌مند شوند.

کتاب تاریخ اسلام در آفریقای سده‌های میانی، تا به امروز در دانشگاه‌های معتبر جهان انگلیسی‌زبان، همچون کمبریج، جزء متون درسی دانشجویان است. ایجاز در کنار جامعیت و پرداختن به همه مناطق قاره کهن آفریقا به‌خصوص جوامع مسلمان و همچنین اعتبار نویسندگان، به‌ویژه رولاند آلیور که از محققان برجسته تاریخ آفریقاست، از مزایای مهم این کتاب به شمار می‌رود. وجود گنجینه‌ای از نقشه‌ها امکان رصد مستمر و انطباق تحولات با مناطق جغرافیایی را به‌ویژه برای دانشجویان کنجکاو میسر می‌سازد.

این کتاب در پاسخ به درخواست انتشارات دانشگاه کمبریج برای اصلاح و تجدید نظر در کتاب آفریقای قرون وسطا ۱۴۰۰ - ۱۸۰۰ تدارک دیده شد که آن را همین انتشارات در سال ۱۹۸۱ منتشر کرده بود تصور ما بر این بود که چاپ مجدد کتاب پس از این وقفه زمانی به اصلاحات اساسی نیاز دارد بنابراین برای دستیابی به این امر تصمیم گرفتیم تا تاریخ زمانی مورد نظر در کتاب را کمی به عقب تر ببریم. این تغییر سبب میشد تا بتوانیم کل قاره را فارغ از هر گونه سوگیری که ناگزیر با تکیه بر منابع مکتوب اروپایی انتقال یافته بود و تنها از نگاه خود آفریقایی ها بررسی کنیم. از سوی دیگر نیز این اطمینان حاصل میشد که هر یک از فصول را که به مطالعه یک منطقه اختصاص دارد با رویکردی جدید بازنگری کنیم. درباره باقی مطالب نیز بخش مربوط به آفریقای مدیترانه ای را از دو فصل به سه فصل افزایش دادیم

همچنین فصل کاملاً جدیدی را به کتاب اضافه کردیم که به بررسی منطقه ای از قاره می پردازد که در مرکز جغرافیایی شمال آبریز کنگو قرار دارد و نسبت به دیگر مناطق ناشناخته تر است در نتیجه در عین حال که در بخشهای عمده ای از کتاب از نسخه پیشین استفاده کرده ایم بسیاری از مطالب نیز به قدری جدید است که به نظر می توان عنوان دیگری برای آن انتخاب کرد. همچون چاپ قبلی کتاب این نسخه جدید نیز باید در کنار دیگر اثر نویسندگان خوانده شود یعنی کتاب آفریقا از ۱۸۰۰ که اکنون ویرایش چهارم آن در دسترس است و هنوز خوانندگان بسیاری دارد امیدواریم که کتاب در این ساختار جدید بتواند استادان و دانشجویان بیشتری را به جست و جو درباره دوره پیشامدرن آفریقا ترغیب کند؛ دوره ای از تاریخ آفریقا که به ما می آموزد 

هنگامی که ممالیک مانع پیشروی بیشتر مغول شدند، پناهندگان عراقی و ایرانی به مناطق آرام تر قلمرو ممالیک روی آوردند یکی از نخستین مهاجران فردی از بازماندگان خلافت عباسی بود که در سال ۱۲۶۱ در مقام خلیفه از بغداد به قاهره آورده شد. اگرچه وی قدرت سیاسی نداشت اما انتصابش در مقام خلیفه به اعتبار سلطنت ممالیک به خصوص در دنیای عرب زبان می افزود از مزایای این امر یکی فرمان برداری حاکمان مکه و مدینه و دیگری افزایش اهمیت قاهره به عنوان مرکزی در مسیر زیارتی شهرهای مقدس بود پناهندگان از جمله معلمان، مبلغان و دانشمندان بغدادی و سایر شهرهای شرقی برای تبدیل قاهره به کانون بی چون و چرای اسلام راستین سنی و همچنین مرکز دانش پژوهی عرب تلاش بسیاری کردند. علاوه بر این مصر در زمان مملوکان از بی نظمی و آشوبی که مغولان در مسیرهای تجاری مرتبط با اروپا و آسیا در شمال ایجاد کرده بودند سود فراوانی برد. سلاطین مملوک به منظور تبلیغ مزایای مسیر دریای سرخ سفیرانی به سرزمین های مجاور اقیانوس هند گسیل کردند و حتی وقتی صلیبیها را از آخرین پایگاه های خود در مدیترانه شرقی میراندند با احتیاط فراوان تاجران اروپایی و نیزی و جنونایی را برای اقامت در ستادهای محافظت شده اسکندریه کاروان سراها تشویق می کردند. خانواده های بزرگ تاجر و بانکدار مصر که به کریمی مشهور بوده، کار خود را از زمان ایوبیان شروع کرده بودند با دلالانی که کالا را در بنادر دریای سرخ می خریدند و در بنادر دریای مدیترانه میفروختند بسیار تفاوت داشتند. آنها با کشتی در دریای سرخ و اقیانوس هند تجارت میکردند و در اتیوپی و نوبه، عربستان ۱ ممالیک پس از پیروزیهای شگرف بر مغولان و صلیبیان برای مشروعیت بخشیدن به حکومت خود و تثبیت ادعای رهبری جهان اسلام یکی از بازماندگان خاندان عباسی به نام احمد بن الظاهر بامر الله را به قاهره آوردند و با وی با لقب المستنصر بالله در سال ۶۵۹ ق در مقام خلیفه مسلمین بیعت کردند. آنان با این کار ادعا نمودند که خلافت عباسی در قاهره احیا شده است و خود نیز به نیابت از آن حکومت میکنند اگر چه این ترفند تا هنگام حمله سلیم عثمانی و سقوط ممالیک ادامه داشت

کتاب تاریخ اسلام در آفریقای سده های میانی تا به امروز در دانشگاههای معتبر جهان انگلیسی زبان همچون کمبریج، جزء متون درسی دانشجویان است. ایجاز در کنار جامعیت و پرداختن به همه مناطق قاره کهن آفریقا به خصوص جوامع مسلمان و همچنین اعتبار نویسندگان به ویژه رولاند آلیور که از محققان برجسته تاریخ آفریقاست، از مزایای مهم این کتاب به شمار می رود. وجود گنجینه ای از نقشه ها امکان رصد مستمر و انطباق تحولات با مناطق جغرافیایی را به ویژه برای دانشجویان کنجکاو میسر می سازد.