کتاب فلسفهء علم تامس کوهن درآمدی انتقادی

این کتاب برای دانشجویان رشته فلسفه به عنوان اثری مبنایی تدوین شده است. امید است علاوه بر جامعه دانشگاهی سایر علاقه‌مندان نیز از آن بهره‌مند شوند.

این کتاب به شرح و ارزیابی اندیشه تامس کوهن (1922ـ 1996)، فیزیکدان و فیلسوفِ علم امریکایی، اختصاص دارد. او که در فلسفه علمِ معاصر و شاخه‌های مرتبط با آن نقشی بی‌بدیل داشت، در آثار خود روش تاریخی را جایگزین روش تحلیلی و منطقی کرد و با رویکردی جامعه‌شناختی و کل‌گرایانه به تاریخ علم پرداخت. با اینکه در آثار او مبانی تجربه‌گرایی و پوزیتیویسم نقد شده است، اما او در گذر از پوزیتیویسم به هیچ وجه قصد نداشت از عقلگرایی یا متافیزیک دفاع کند. بیشتر نقدهای او در راستای تضعیف عقلانیت علم و رئالیسم است و در آثار او علوم تجربی نیز گرفتار نسبیت معرفتی می‌شوند.

این کتاب با هدف تحلیل و ارزیابی انتقادی فلسفه علم تامس کوهن در ده فصل نگاشته شده است. از آنجا که کوهن رویکردی تاریخی و نگاهی کل گرایانه به فلسفه علم دارد در فصل نخست کتاب با تفصیل از رویکرد تاریخی و در فصل دوم نیز از کل گرایی و اصالت جامعه بحث خواهیم کرد. همچنین کوهن علم عادی را با تکیه بر مفهوم محوری پارادایم تعریف میکند و لذا در فصل سوم از مفهوم محوری پارادایم به عنوان پرکاربردترین مفهوم فلسفی در آثار او و در فصل چهارم از نگاه او به علم عادی بحث شده است. فصل پنجم به انقلابهای علمی اختصاص دارد و در آن از نقش اعوجاج ها در بروز بحران و نقش انقلاب ها در باور به پیشرفت علم بحث شده است. کوهن معمولاً منتقد روش تجربی و مخالف اصلی روش پوزیتیویستی معرفی شده است. در فصل ششم به نقد کوهن بر تجربه گرایی پرداخته شده است و در آن دیدگاهی متفاوت در خصوص نسبت کوهن با پوزیتیویسم مطرح شده است. فصل هفتم به بحث از قیاس ناپذیری اختصاص دارد که مهم ترین وصف پارادایم هاست و رئالیسم را زیر سؤال میبرد در فصل هشتم نیز از موضع کوهن درباره رئالیسم بحث شده است و همچنین از دلایل متهم شدن کوهن به نسبی گرایی در فصل نهم پاسخ کوهن به اتهام نسبی گرایی را ارزیابی خواهیم کرد و فصل آخر به جمع بندی و نتیجه گیری اختصاص دارد.

با اینکه بخش زیادی از آثار کوهن به تاریخ علم اختصاص دارد، در این کتاب تلاش شده است در درجه نخست به شرح و ارزیابی اندیشه فلسفی کوهن پرداخته...

ذهنی نگاشت..... ولی رویکردها را میتوان آشکار کرد و می توان تاریخ را به گونه ای نگاشت که خواننده همیشه از ایدئولوژی با رویکرد نویسنده و همچنین از امکان تفسیر متفاوت از واقعیت های تاریخی آگاه باشد.

ایدئولوژی زمانی که پنهان باشد یا به مثابه واقعیتهای تاریخی عرضه شود، به ذهن مخاطب تحمیل میشود و پذیرش آن به گونه ای ناخودآگاه و بدون تأمل عقلانی خواهد بود. فایرابند در این باره خطاب به کوهن می نویسد: «شما با این کار هم به تاریخ ضربه میزنید هم به فلسفه لطمه شما به تاریخ به این دلیل است که از آن مانند پوششی برای بیان علایق خود سوء استفاده میکنید بدون اینکه این مطلب را اعلام کنید. شما تاریخ را تحریف میکنید درست همان گونه که هگل تاریخ را تحریف می کرد تا در نهایت به حکومت پروس برسد. فایرابند در ادامه توضیح می دهد که کارهای کوهن در حوزه فلسفه نیز مشکل ساز است؛ چون او باورهای فلسفی خود را همچون واقعیتهایی تاریخی عرضه می کند و با این کار امکان نقد را از بین می برد. زمانی که ایده ای فلسفی به عنوان واقعیتی تاریخی عرضه می شود دیگر گفتگوی فلسفی متوقف میشود؛ چون واقعیتها را به دلیل آنکه نمی توانند متفاوت از آنچه که هستند، باشند، دیگر نمی توان نقد کرد.

کوهن در اواخر عمر خود اذعان کرد که در مورد ابعاد تجربی دیدگاه خود مبالغه کرده است و پذیرفت که رویکرد تاریخی او متضمن یک ایدئولوژی پنهان است. او در این باره می گوید وقتی نیم قرن پیش نخست با فعالیتی که اکنون فلسفه تاریخی علم نام دارد در گیر شدم، من و بیشتر همکارانم تاریخ را منبع شواهد تجربی تلقی می کردیم. اکنون فکر می کنم در مورد جنبه تجربی فعالیت خویش مبالغه کرده ایم ... آنچه را ضروری دانسته ام چشم انداز یا ایدئولوژی حاصل از توجه به نمونه های تاریخی ۳ است نه جزئیات مربوط به نمونه های تاریخی...

این کتاب به شرح و ارزیابی اندیشه تامس کوهن (۱۹۲۲ (۱۹۹۶)، فیزیکدان و فیلسوف علم آمریکایی، اختصاص دارد. او که در فلسفه علم معاصر و شاخه های مرتبط با آن نقشی بی بدیل داشت، در آثار خود روش تاریخی را جایگزین روش تحلیلی و منطقی کرد و با رویکردی جامعه شناختی و کل گرایانه به تاریخ علم پرداخت. با اینکه در آثار او مبانی تجربه گرایی و پوزیتیویسم نقد شده است، اما او در گذر از پوزیتیویسم به هیچ وجه قصد نداشت از عقل گرایی با متافیزیک دفاع کند. بیشتر نقدهای او در راستای تضعیف عقلانیت علم و رئالیسم است و در آثار او علوم تجربی نیز گرفتار نسبیت معرفتی می شوند.