کتاب استناد نهج البلاغه و نقد شبهات پیرامون آن

کتاب حاضر برای دانشجویان رشته علوم و معارف نهج‌البلاغه در مقطع دکتری به عنوان منبع اصلی کلیه دروس این رشته هر کدام به ارزش 2 واحد و برای دانشجویان کارشناسی ارشد رشته علوم قرآن و حدیث هم قابل استفاده است. امید است علاوه بر جامعه دانشگاهی، سایر علاقه‌مندان نیز از آن بهره‌مند شوند.

کلام شگرف و بیان پرمحتوا و حکمت‌آمیز امیر مؤمنان علی (ع) در «نهج‌البلاغه» از دیرباز مورد اقبال دانشمندان حقیقت‌جو و پژوهشگران مسلمان و غیرمسلمان بوده است. لیکن علی‌رغم این توجهات، برخی نیز در قالب شبهات متعدد اسنادی، مذهبی، لفظی و معنوی، در مقاطع مختلف، اصالت این کتاب گران‌سنگ را مورد هجمه قرار داده‌اند. در اثر پیش ‌رو تلاش شده است با تکیه بر دو رویکرد سندپژوهانه و معرفت‌شناسانه به استنادات نهج‌البلاغه، مجموعه شبهه‌افکنی‌ها به بوته نقد کشیده شود و با بهره‌گیری از دستاوردهای علمی جدید، پاسخ‌های لازم و شک‌زدا، با هدف دفاع از این میراث علوی، ارائه گردد.

الحمد لله الذى لا يبلغ مدحته القائلون، ولا يحصى نعماءه العادون ولا يؤدى حقه المجتهدون الذى لا يدركه بعد الهمم و لا يناله غوص الفطن، والصلاة و السلام على سيد المرسلين و أشرف النبيين محمد المصطفى وآله الطاهرين.

نهج البلاغه مجموعه ای است از سخنان گوهربار امیرالمؤمنین علی (ع) که مرحوم شریف رضی آن را در سال ۴۰۰ هجری گردآوری و تدوین کرد و از بدو پیدایش تاکنون به دلیل مضامین ذی قیمت و مفاهیم گران سنگ خود توجه بسیاری از دانشمندان مسلمان و حتی غیر مسلمان را به خود جلب کرده و ستایش آنان را برانگیخته است. لیکن با گذشت زمانی قریب به دوونیم قرن از ظهور نهج البلاغه رد پای شبهات برخی مؤلفان تراجم و تذکره نویسان نظیر ابن خلکان صلاح الدین صفدی، ابن عماد حنبلی ابن حجر عسقلانی و دیگران را در آثارشان می بینیم که در انتساب نهج البلاغه به امام علی (ع) تشکیک نموده و آن را ساخته جمعی از سخنوران از جمله شریف رضی یا برادرش شریف مرتضی یا شیعیان معرفی کرده اند. به تدریج با تکرار این شبهات کلی بر دامنه آن افزوده شد تا جایی که شمس الدین ذهبی در کتاب سیر اعلام النبلاء شریف رضی را به دلیل ارائه نکردن مستندات به جعل متهم نمود. این شبهه افکنی ها بر ساحت نهج البلاغه از سوی دانشمندان و محققان معاصر اهل سنت، نظیر شوقی ضيف، احمد امین محمد سید کیلانی عمر فروخ عباس محمود العقاد و عده ای دیگر، با اضافه کردن برخی شبهات جزئی شاخ و برگ یافت تا جایی که دکتر صبری ابراهیم السید، از استادان دانشگاه عين الشمس قطر با تأليف كتاب نهج البلاغة نسخة جديدة محققة وموثقة (۱۴۰۶ه) و استناد به مجموع این شبهات حجم آن را به نصف تقلیل داد. البته در این میان برخی از مستشرقان نیز با هدف دامن زدن به اختلافات مذهبی نقش مؤثری در شبهه افکنی علیه نهج البلاغه ایفا کردند 

از بیان فوق این شرح به سابقه داشتن شبهه در نهج البلاغه پرداخته است و می گوید: «برخی گفته اند که هیچ فرقی بین خطبه های متن نهج البلاغه با مقدمه سید رضی، رحمه الله، وجود ندارد، و گروهی گفته اند که ما دلیل می آوریم که این خطبه ها سخن صحابه است، نه امام علی (ع) و عده ای دیگر گفته اند که مقدمه سید رضی آن چنان دقیق و رقیق است که بعید به نظر می رسد متن هم از او باشد. او پس ا به آنها پاسخ می دهد و از انتساب نهج البلاغه به امام علی (ع) دفاع میکند همچنین ابن ابی الحدید معتزلی (۶۵۶.۵۸۶ق) شارح نهج البلاغه، که او هم قبل از این خلکان می زیست، در بخشی از شرح خود می نویسد: برخی کج اندیشان و هواپرستان نهج البلاغه را ساخته دست و فکر فصحای شیعه دانسته اند و گروهی این کار را به سید رضی رحمه الله و دیگران نسبت داده اند، و اینها کسانی هستند که عصبیت چشم هایشان را کور کرده است. بنابراین نمی توان ابن خلکان را از پیشتازان و بنیان گذاران تشکیک بر نهج البلاغه دانست. این شبهات قبل از او نیز وجود داشته است. اما سخن ابن خلکان از آن روی که از چهره های شاخص در ادبیات عرب و از شیفتگان شعر و شاعری بوده است بیشتر مورد توجه قرار گرفته و علمای قرن ششم و هفتم به شبهات او توجه بیشتری کرده اند و از این رو وی اولین مبدأ تشکیک بر نهج البلاغه ۲۵

تشکیک کننده نهج البلاغه شناخته شده است.

۱-۱-۲ تشکیک کنندگان بر نهج البلاغه پس از ابن خلکان پس از ابن خلکان، روند شبهه افکنی بر نهج البلاغه با فراز و فرودهایی تا به امروز ادامه داشته است

کلام شگرف و بیان پر محتوا و حکمت آمیز امیر مؤمنان علی (ع) در نهج البلاغه از دیرباز مورد اقبال دانشمندان حقیقت جو و پژوهشگران مسلمان و غیر مسلمان بوده است. لیکن علی رغم این توجهات، برخی نیز در قالب شبهات متعدد استادی، مذهبی، لفظی و معنوی در مقاطع مختلف اصالت این کتاب گران سنگ را مورد هجمه قرار داده اند.در اثر پیش رو تلاش شده است با تکیه بر دو رویکرد سند پژوهانه و معرفت شناسانه به استنادات نهج البلاغه، مجموعه شبهه افکنی ها به بوته نقد کشیده شود و با بهره گیری از دستاوردهای علمی جدید پاسخ های لازم و شک زدا با هدف دفاع از این میراث علوی، ارائه گردد