کتاب وجدان زنو

(داستانهای ایتالیایی،قرن 20م)

معرفی مختصر کتاب نويسنده اين کتاب را تحت تأثير انديشه‌هاي شوپنهاور نوشته است که معتقد است اگر به كل هستي بشري بنگريم جز تراژدي چيزي در آن نخواهيم يافت، درحالي‌که اگر به جزئيات آن توجه کنيم طنز و کمدي را جلوه‌گر مي‌يابيم. در اين کتاب نيز همين دو جنبه زندگي انسان به نحو استادانه‌اي ترسيم شده است. در وجدان زنو انديشه مرگ دست از گريبان زنو برنميدارد و او بر اين عقيده است که زندگي مبارزه بيهوده‌اي است که در آن سرانجام برد ما مرگ خواهد بود.

کودکی؟ به کودکی‌ام نگاه کنم؟ بیش از پنجاه سال است که آن را پشت سر گذاشته‌ام. اگر موانع مختلفی در حقیقت کوه‌های سر به فلک کشیده‌ای من را از آن جدا نمی‌کرد، شاید چشمان نزدیک‌بین من می‌توانست نوری را که کورسوزنان از آن می‌تابد مشاهده کند.

دکتر به من توصیه کرده است که لازم نیست خیلی به خودم فشار بیاورم و به دور دورها نگاه کنم. از نظر این آقایان ظاهراً وقایع خیلی نزدیک، حتى احلام و رؤیاهای شب گذشته هم در خور ارزیابی و نقد و بررسی است؛ ولی حتی برای این کار هم انسان نیاز به نظم و ترتیبی دارد. به خاطر آنکه همه‌چیز را از ابتدا شروع و تشریح کنم و فقط برای آنکه کمکی در حل مشکل دکتر کرده باشم، به محض آنکه او تریست را برای مدتی طولانی ترک کرد، یکی از کتاب‌های مشهور روانکاوی را خریداری کردم. کتاب مشکلی نیست و فهم آن بسیار آسان است: حیف که بسیار ملال‌آور است.

بعد از ناهار، این منم که در صندلی راحتی دراز کشیده‌ام و مداد و کاغذ به دست دارم. حتی یک چین هم در پیشانی من به چشم نمی‌خورد، چون سعی می‌کنم کمترین فشاری به مغزم نیاورم. به نظرم می‌آید که فکرم جدا از من سیر می‌کند. من آن را می‌بینم: بالا و پایین رفتن آن را حس می‌کنم… به‌ظاهر تنها کاری که می‌تواند انجام بدهد همین بالا و پایین رفتن است. برای آنکه به یادش بیاورم که فکر است و وظیفه‌ای به عهده دارد، مدادم را به گردش در می‌آورم. به محض این کار، پیشانی‌ام پر چین می‌شود: چون هر کلمه‌ای از ترکیب حروف درست می‌شود؛ این احوال حاکم‌شده حجابی در جلوی چشمانم می‌کشد و گذشته را از میدان دیدم نهان می‌دارد…

روز گذشته، کوشش کردم فکرم را از هرگونه قید و بندی رها کنم. به امتحانش می‌ارزید، چون نتیجه‌اش خوابی بسیار عمیق و طولانی بود؛ پس از بیداری، صرف‌نظر از احساس سبکی و راحتی، به نظرم آمد که چیزهای مهمی را در خواب دیده‌ام؛ ولی چیزی از آن‌ها را نتوانستم به خاطر بیاورم: چیزهای مهمی که برای همیشه در کام فراموشی فرو رفتند.

ولی امروز، به لطف مدادی که در دست دارم، بیدارم. اشباح عجیب و غریبی در نظرم جلوه‌گر می‌شوند که هیچ‌گونه ارتباطی با گذشته من ندارند؛ در گردنه کوهی لوکوموتیوی را که واگن‌های بی‌شماری به آن بسته‌اند در حال توقف می‌بینم که معلوم نیست از کجا آمده است و به کجا می‌رود و به چه منظوری در آنجا ایستاده است.

در حالت بین خواب و بیداری‌ام، به یادم می‌آید که کتاب روانکاوی‌ام می‌آموزد که انسان می‌تواند گذشته دور و کودکی و حتی زمانی را که در قنداق بوده است به خاطر بیاورد. فوراً بچه‌ای در شلوار لاستیکی در نظرم مجسم می‌شود؛ ولی از کجا معلوم است که این بچه من باشم؟ او اصلاً شباهتی به من ندارد؛ این بچه به نوزادی شبیه است که چند روز قبل خواهرزنم زاییده است و همه او را به خاطر کوچکی دست‌ها و بزرگی چشم‌هایش معرکه می‌دانستند. آه، باید بچگی‌ام را به خاطر بیاورم، چه کنم، چاره ندارم! بچه بیچاره! من حتی راهی ندارم که تو را از آینده‌ای که در انتظارت است مطلع سازم؛ تویی که داری دوران بچگی‌ات را طی می‌کنی، نمی‌دانی که از نظر سلامت عقلی‌ات چقدر حائز اهمیت است که این دوران از زندگی‌ات را دقیقاً به خاطر بسپاری؛ مخصوصاً وقتی که پی خواهی برد که چقدر اهمیت دارد که همه زندگی‌ات را، حتی آن قسمت‌هایی را که سخت مورد نفرت توست، کاملاً از حفظ داشته باشی! فعلاً، ای بیچاره ناخودآگاه، بافت بدنت تو را به طرف کشف لذائذ حیات می‌کشاند و دست یابی به همین لذائذ سرچشمه همه دردها و بیماری‌هایت خواهد شد و آن‌هایی که می‌خواهند تو را از این دردها و بیماری‌ها در امان نگه دارند با سوق دادن تو به طرف این لذائذ خود، ناخودآگاه سقوطت را در ورطه دردها و بیماری‌ها تسریع خواهند کرد. چه می‌شود کرد؟ ناممکن است که بشود از قنداقت محافظت کرد. آه، نوزاد بیچاره، در وجود تو فعل و انفعالات مرموزی در شرف تکوین است. هر دقیقه‌ای که بر عمرت اضافه می‌شود، امکان بیمار شدنت را بیشتر می‌سازد؛ چون غیر‌ممکن است که تمام دقایق پاک و تهی از خطر باشد. از طرف دیگر، کوچولوی بیچاره من، در رگ‌های تو خون کسانی جریان دارد که من از حال و روز آن‌ها آگاهم. دقایقی که در حال سپری شدن است شاید پاک و تهی از خطر باشد، ولی قرونی که تو را برای تولد مهیا می‌کرد چنین وضعی را فاقد بوده است.

مثل اینکه سخت از تخیلاتی که طلیعه‌دار خواب می‌تواند باشد فاصله می‌گیرم. فردا دوباره سعی خواهم کرد.