کتاب ترحم

در این داستان «توفیک هایری»، مدیر مدارس دولتی خطاب به دوستش، وکیل کلانتر (حلیل)، از دختری با نام «زهرا» سخن به میان می‌آورد که سال‌ها پیش از یک دارالمعلم نه‌چندان بزرگ فارغ‌التحصیل شده و توانسته در 25سالگی به سمت سرمعلمی یک مدرسه‌ بزرگ دخترانه منصوب شود. او از صداقت، فداکاری و پاکی زهرا و نیز تنفر وی از پایمال کردن حقوق دیگران سخن گفته و خاطرنشان می‌سازد که راستی، پاکی و فداکاری این دختر، یک قابلیت گران‌قیمت انسانی را در درون وی کشته که همانا قابلیت ترحم کردن است و... .

قطار در ایستگاهی متوقف شده بود. آنجا بنای سنگی کوچکی در دشتی تاریک و خلوت بود. در نور کم‌سوی چراغی که بالای در ایستگاه روشن بود، سایه‌هایی در حرکت و جنب و جوش بودند. در دوردست‌ها صدای مقطع سوت لوکوموتیوی که داشت از پیچ‌ها می‌گذشت شنیده می‌شد. در کنار راه کارمندان چراغ به دست در حال گشت زدن بودند.

ماجراها و هیجان‌های روز و تکان‌های مدام قطار زهرا را خسته کرده بود. این توقف کوتاه، به‌طور موقتی اعصابش را‌ آرام کرد. برای مقابله با سرمای مرطوب شب که رفته‌رفته داشت بیشتر می‌شد، دکمه‌های پالتویش را بست و خودش را جمع کرد. سرش را تکیه داد به کنار پنجره. لحظه‌ای که خوابید هوا گرگ و میش بود.

گفت: دخترم، نمی‌توانستی یک روز زودتر بیایی؟ مرحوم، سه چهار ساعت قبل از مردن بیهوش شد و دیگر به هوش نیامد. حتی آن وقت هم با ناله اسمت را زمزمه می‌کرد و می‌گفت: زهرا، زهرا! بیچاره زجر می‌کشید و نمی‌توانست جان بدهد. گفتیم اگر چیزی متعلق به دخترش پیدا کنیم و به او بدهیم شاید در آرامش روح از بدنش خارج شود. صندوقش را باز کردیم. لوازمش را زیر و رو کردیم. نوار روبانی پیدا کردیم. گفتیم احتمالاً مال زهرا خانم است. زنم در گوش مرشد افندی فریاد زد: ببینید، روبان دخترتان را پیدا کردیم، بو کنید تا آرام شوید. روبان را گذاشتیم روی صورتش. من زیاد به این چیزها باور ندارم، اما مرد به نظر می‌رسید که آرام شده است. کمی بعد نفسش قطع شد. دخترم، موقع مرگ زجر نکشید. با این همه کاش یک روز زودتر می‌آمدی.

داشتند از یکی از محله‌های ویران ایوب سلطان می‌گذشتند. وَهبی افندی پای سقط‌شده‌اش را به‌سختی دنبال خود می‌کشید. هر از گاهی با تکیه به عصایش می‌ایستاد. زهرا با چمدان کوچکی در دست، دنبال او به راه افتاده بود. چهره‌اش تکیده و چشم‌هایش محزون بود. هیچ حرفی به زبان نمی‌آورد.

وَهبی افندی کارمند هفتاد ساله‌ی بازنشسته بود. با زنش که هم‌سنش بود، در خانه‌ای کهنه و فرسوده در ایوب سلطان زندگی می‌کرد. وهبی افندی دورادور با مرشد افندی فامیل بود. او بود که زهرا را به استانبول صدا کرده بود. زهرا در حالی که در اسکله‌ی ایوب سلطان به این فکر می‌کرد که چگونه باید خانه‌ی وهبی افندی را پیدا کند، با او روبه‌رو شده بود.

شب بود. پیرمرد درحالی‌که از کوچه‌های تنگ و تاریک و شیب‌دار به طرف خانه‌اش می‌رفت، پشت سر هم به او توضیح می‌داد: سال‌ها بود که نه او را دیده بودم و نه خبری داشتم. دو هفته پیش به دیدن یکی از دوستان قدیمی‌ام در محله‌ی وفا رفتم. در راه برگشت داشتم از سرازیری محله‌ی زَیرَک پایین می‌آمدم.

در گوشه‌ای به او برخوردم. کلاهی بر سر نداشت و پاهایش عریان بود. حتی بدبخت‌ترین و دیوانه‌ترین گداها هم همچو ظاهری نداشتند. به یک اسکلت تبدیل شده بود. یک تار موی سیاه در ریش و موهای سرش نبود. به او نزدیک شدم. گفتم: مرشد افندی، تو هستی؟ این چه وضعی است؟ من را شناخت. با صدایی آهسته که به سختی می‌شد شنید گفت: بیمار هستم. سرفه امانم را بریده. صدایم در نمی‌آید…

وقتی حرف می‌زد، صدایش می‌گرفت، سینه‌اش خس‌خس می‌کرد. گفتم: ببین چه کار کردی. ببین سرانجام خودت را به چه روزی انداختی. به صورتم نگاه کرد. گفت: راحتم بگذار، برو پی کارَت… با او خداحافظی کردم. شروع کردم به قدم زدن. اما پاهایم عقب‌عقب می‌رفت. دلم نمی‌آمد او را در آن حال و روز تنها بگذارم. فامیل که هیچ، حتی اگر خویشاوند هفت نسل پیش هم باشد، آدم دلش نمی‌آید بیچاره‌ای را در آن وضعیت تنها بگذارد.