کتاب تاوان و قصه های دیگر

(داستان های روسی،قرن 19م)

معرفی مختصر کتاب پیرزنی وارد خانه شد، سخن زن را قطع کرد و گفت: هنوز هم نمی‌دانیم که آیا او انسان بود یا فرشته‌های که خدا فرستاده بود. به همه محبت می‌کرد، برای همه دل می‌سوزاند. رفت و نمی‌دانیم برای چه کسی دعا کنیم. یادم می‌آید که منتظر مرگ بودم، اما دیدم که مردی وارد شد؛ ساده احوال بود، سرش مو نداشت و آب می‌خواست. منِ گناهکار فکر کردم دزد است.

آلیوشکا پسر کوچک‌تر خانواده بود. به او لقب گارشوک داده بودند، چون زمانی مادرش او را با یک ظرف سفالی شیر به خانه‌ی همسر دیاکن فرستاد، اما پای آلیوشا به چیزی گیر کرد، ظرف از دستش افتاد و شکست. مادر او را به باد کتک گرفت و از همان موقع بچه‌ها اسمش را «گارشوک» یعنی ظرف سفالی دهن‌گشاد گذاشتند. این اسم تا آخر روی آلیوشا ماند.

آلیوشا ریزاندام، لاغر و بلبله گوش بود و بینی بزرگی داشت. بچه‌ها او را مسخره می‌کردند و می‌گفتند: «بینی آلیوشکا شبیه دماغ سگ نر روی تپه است.» در روستا مدرسه‌ای بود که کاری برای باسواد شدن آلیوشکا انجام نداد، زیرا آلیوشکا اصلاً وقت درس خواندن نداشت. برادر بزرگ‌ترش در شهر نزد تاجری زندگی می‌کرد و آلیوشکا از کودکی مشغول کمک به پدر شد. شش ساله بود که همراه خواهرش برای چراندن گوسفندان و گاو به صحرا رفت. کمی که بزرگ‌تر شد شب و روز از اسب‌ها مراقبت می‌کرد. از دوازده سالگی زمین شخم می‌زد و محصول درو می‌کرد. بدنش ضعیف بود، اما از عهده‌ی کارها برمی‌آمد. همیشه شاد بود. بچه‌ها دستش می‌انداختند، اما او در پاسخ سکوت می‌کرد یا می‌خندید. اگر پدر او را سرزنش می‌کرد، بدون هیچ جوابی می‌شنید و می‌پذیرفت. همین که سرزنش‌ها تمام می‌شد، لبخندی می‌زد و به کارش ادامه می‌داد.

زمانی که آلیوشا دوازده ساله شد، برادرش را به خدمت سربازی بردند. پدر، آلیوشا را به جای برادر بزرگ‌تر برای کار نزد تاجر برد. کفش‌های کهنه‌ی برادر، کلاه پدر و یک بالاپوش بلند به آلیوشا دادند و با هم راهی شهر شدند. آلیوشا از لباس‌هایی که به تن داشت چندان راضی نبود. تاجر از دیدن آلیوشا با ظاهر نامرتب، نگاهی از سر ناخرسندی به او انداخت و خطاب به پدر گفت: «من فکر کردم به جای سیمیون یک آدم درست و حسابی می‌فرستی. این چه تحفه‌ای است که برایم آورده‌ای؟! به چه دردی می‌خورد؟»

– او همه کار بلد است. اسب گاری زین می‌کند، درشکه می‌راند، سخت کار می‌کند. به ظاهرش نگاه نکنید، بدنش ورزیده است.

– بسیار خب، ببینیم چه می‌کند!

– مهم‌تر از همه اینکه حاضر جواب نیست و جربزه‌ی کار کردن دارد.

– چه کارت کنم! خب بماند.

به این ترتیب آلیوشا نزد تاجر ماند. تاجر خانواده‌ی بزرگی نداشت: خانم خانه، مادر پیر، پسر بزرگ که همسر داشت، ساده و مؤدب بود و در کارها به پدر کمک می‌کرد؛ پسر دیگر که دبیرستان را به پایان رسانده و به دانشگاه رفته بود و البته از دانشگاه اخراجش کرده بودند و در خانه می‌ماند و یک دختر دبیرستانی.

در نگاه اول هیچ‌کس از آلیوشا خوشش نیامد. او خیلی دهاتی به نظر می‌رسید، بدلباس بود و آداب معاشرت نمی‌دانست. همه را با لفظ «تو» خطاب می‌کرد، اما در مدتی کوتاه همه به او عادت کردند. بیشتر از یک برادر به آن‌ها خدمت می‌کرد؛ حاضرجواب نبود؛ او را دنبال هرکاری می‌فرستادند، همه‌ی دستورها را سریع و با میل و رغبت انجام می‌داد. بدون لحظه‌ای استراحت از یک کار به سراغ کار دیگر می‌رفت.