کتاب روزنامه نگاری مردم سالار

کتاب «روزنامه‌نگاری مردم سالار» اثری از بیتا عظیمی نژادان است که نخستین بار در ۱۳۹۹ خورشیدی از سوی انتشارات پایان چاپ‌شده است. مؤلف در این کتاب به گفت‌وگو با فلیپ مرلان خبرنگار فرانسوی در ارتباط با شغل خبرنگاری و روزنامه‌نگاری می‌پردازد.
در ابتدای کتاب پیش گفتاری از مصطفی ملکیان گنجانده‌شده است. ملکیان در این قسمت بیان می‌کند که کتاب پیش رو : خواننده را با سه ساحت آشنا می‌سازد: یکی آنچه در فرانسه، به‌ویژه از ماه مه ۱۹۶۸ بدین سو و بالأخص در عرصۀ مطبوعات این کشور رخ‌داده است؛ دیگری روحیات، یعنی ویژگی‌های روانی و اخلاقی خود؛ و سوم ـ که از همه مهم‌تر است ـ نقد اخلاقی روزنامه‌نگاری امروز در فرانسه و سایر کشورها و جوامع. در این نوشتار، من بر نقد اخلاقی فلیپ مرلان بر روزنامه‌نگاری امروز متمرکز خواهم بود.(۱)
یادداشت فلیپ مرلان
فلیپ مرلان در طی یادداشتی در صفحات نخستین کتاب به تعریف روزنامه‌نگاری سودمند برای دموکراسی می‌پردازد. ازنظر او در فرانسه مطبوعات با انقلاب و ظهور دموکراسی به دنیا آمد.(۲) درباره ارتباط خود با شغل روزنامه‌نگاری می‌گوید: در طی ۲۰ سال گذشته با تمرین روزنامه‌نگاری با شهروندان، به‌ویژه در حومه شهرها با درآمدهای پایین‌شهرهای فرانسه، این احساس را داشتم که دوباره به معنای سیاسی این شغل که دوستش دارم، پیوند خوردم و توانستم واقعیت‌هایی را که مردم تجربه می‌کنند، مورد پرسش قرار دهم، جسارت به چالش کشیدن مؤسسات بزرگ را داشته باشم و مدام این سؤال را بپرسم چرا؟ (۳)
مصاحبه
همان‌گونه که گفته شد، این کتاب گفت‌وگو مؤلف با روزنامه‌نگار فرانسوی است. به همین دلیل در قسمت اصلی کتاب سؤالات مختلف و متعددی از سوی عظیمی نژادان از مرلان پرسیده می‌شود، سوالاتی که شامل زندگینامه و فعالیت حرفه‌ای و کاری و دیدگاه‌های مرلان را شامل می‌شود. فلیپ در جواب این سؤال که در سال‌های کودکی چه شخصی بیشتر از همه روی تو اثر داشته پاسخ می‌دهد، مادرم. چون همیشه پیش مادرم بودم، کودکستان هم نرفتم و مادرم به من خواندن و نوشتن یاد داد و همیشه پیش اش بودم تا مستقیم به کلاس اول رفتم و در کلاس اول خواندن و نوشتن را بلد بودم. (۴)
فلیپ مرلان از اولین مواجهه خود با مهاجران کشورهای دیگر همچون الجزایر، تونس و مراکش می‌گوید که چگونه با آن‌ها ارتباط برقرار کرده و به آن‌ها سواد آموزش می‌داده. بیشتر فعالیت‌های خود را اجتماعی ذکر می‌کند تا سیاسی. فلیپ درباره تعریف روزنامه‌نگار می‌گوید: من روزنامه‌نگار به فردی می‌گویم که در سطح جامعه کار کند و گزارش تهیه کند، در کوچه و خیابان پرسشگری کند و در محل برای تهیه گزارش حاضر شود، اطلاعات جمع‌آوری کند،مردم را ببیند با آن‌ها حرف بزند، از آن‌ها سؤال بپرسد، از محل و از همین مردم گزارش دهد. حرف مردم را انتقال دهد و واقعیت‌ها را ارائه دهد.(۵)
عظیمی نژادان از مرلان می‌پرسد به نظر تو یک روزنامه‌نگار باید مدرسه و دانشگاه روزنامه‌نگاری بگذراند؟ آیا تو چیزهایی آموختی که اگر این مدرسه نبود، نمی‌توانستی یاد بگیری؟ مرلان پاسخ می‌دهد که: این‌یک پرسش خیلی جدی است که من هنوز هم از خودم می‌پرسم. مطمئن هستم که خیلی چیزها از دانشگاه یاد گرفتم، ولی معتقدم بهترین شیوه برای آموختن روزنامه‌نگاری، تمرین آن است. من وقتی از مدرسه فارغ‌التحصیل شدم با تمام چیزهایی که آموخته بودم، هنوز خیلی چیزهای زیادی برای آموختن و انجام دان باقی‌مانده بود. این حرفه‌ای است که با انجام دادن آن را یاد می‌گیریم. (۶)
فلیپ در ارتباط با سبک نوشتاری می‌گوید: من معتقدم سبک نوشتاری باید ساده باشد. منظورم سبک است، ولی محتوا می‌تواند در ضمن این‌که ساده باشد، ولی عمیق باشد، عادی کردن مطلب درست نیست. افراد می‌توانند مطالب عمیق را بخوانند و بفهمند.(۷)
فلیپ مرلان از احساس خوشایندش درباره این مصاحبه و گفت‌وگو به عظیمی نژادیان می‌گوید: بیتا من نمی‌دانم، چگونه از تو سپاس گذاری کنم. تو نمی‌دانی چه حسی دارم، چقدر حالم خوب است هر زمان فکر می‌کنم به این‌که شاید دو نفر یا چند دانشجو روزنامه‌نگاری در ایران یا چند روزنامه‌نگار ایرانی تجربه‌های من را بخوانند، حالم خوب می‌شود، جان تازه می‌گیرم، هیچ‌وقت از ذهنم هم نمی‌گذشت که این اتفاق برای من، فلیپ مرلان یک روزنامه‌نگار عادی در فرانسه می‌تواند بیفتد و تجربه‌های ام را با همکاران غیر فرانسوی و حتی دورتر، ایرانی در میان بگذارم. (۸)
ویژگی‌های مثبت و منفی کتاب
بیشتر سؤالات مصاحبه‌کننده از مرلان حول فعالیت وی یعنی روزنامه‌نگاری ازجمله اینکه چگونه می‌توان وارد این شغل شد و چه درس‌ها و دوره‌هایی باید گذراند. مرلان روزنامه‌نگاری را حرفه می‌داند که جدا از آموختن آن در مدارس و دانشگاه از طریق تجربه و انجام دادن باید آن را یاد گرفت. کتاب پیش رو به دلیل اینکه یک روزنامه‌نگار فرانسوی تجربیات و دانش خود را که حاصل چندین سال فعالیت وی است، برای علاقه‌مندان و فعالان این رشته مفید و تأثیرگذار خواهد بود، بخصوص ازآن‌جهت که مصاحبه‌کننده قلم و زبان ساده و روان را به‌کاربرده که به‌راحتی حتی برای خواننده غیرمتخصص هم قابل‌درک و فهم است. بااین‌وجود در طرح سؤالات و بیان آن‌ها نظم و پیوستگی قابل قبولی دیده نمی‌شود و زمینه و موضوع سؤالات به‌طور مکرر تغییر پیدا می‌کند و از سوی نویسنده کتاب هیچ‌گونه اظهارنظر و تبادل ایده ورای دیده نمی‌شود اما درمجموع هدف نویسنده که آشنا کردن علاقه‌مندان روزنامه‌نگاری و فعالان این حوزه بوده به‌خوبی محقق شده است