کتاب زبان دینی

مایکل اسکات نویسندهِ هدف از نگارش این کتاب را اینگونه تبیین می گوید:‌ «هدف اصلی این کتاب آن است که تبیینی از معنای جملات و اظهارات دینی به دست بدهد و بخشی از پیشینه تاریخی و فلسفیِ نظریه‌های گوناگون حول این موضوع را واکاوی کند. مرادم از جملات دینی جملاتی است که هویتی دینی، مثل خدا، یا ویژگی‌ای دینی، مثل قداست، را بیان می‌کنند (من به طور مشخص درباره جملات خبری دینی بحث می‌کنم مگر آنکه جایی به خلاف آن تصریح کنم). من اظهارات دینی را تولید یک جمله دینی به شکل شفاهی، مکتوب یا غیر از این‌ها در نظر می‌گیرم. بدین‌ترتیب، اظهار دینی لزوماً مقید به ارتباطات شفاهی و کلامی نیست. البته دامنه زبان و گفتمان دینی را می‌توان وسیع‌تر یا مضیق‌تر از این در نظر گرفت. مثلاً غزل‌ها را می‌توان به‌ شکل مقبولی بخشی از گفتمان دینی تلقی کرد هرچند که چندان به سبک و سیاق محتوای متعارف و بارز دینی نیست. اما به هر حال، گستره مواردی که ذیل تعریف ما می‌گنجد، عمدتاً زبانی در کنار سایر گفتمان‌ها و زبان‌ها مثل اخلاق، علم، زیباشناسی و ریاضیات در نظر گرفته می‌شود که خدا را محوری‌ترین امر تلقی می‌کند و از این رو، حائز اهمیت خاص فلسفی است. علاوه بر این، تعریف مد نظر ما دربرگیرنده همان دامنه زبان و گفتمان دینی‌ای است که از قدیم، در فلسفه دین و الهیات به آن می‌پرداخته‌اند.»

نویسنده در جایی دیگر می‌نویسد: «تمرکز اصلی این کتاب عمدتاً بر نظریه‌های غیربازنگرانه در بابِ زبان و گفتمان دینی است؛ یعنی دنبال این هستیم که ببینیم جملات دینی چه معنایی دارند و گویندگانِ چنین جملاتی هنگام گفتنِ آن‌ها چه معنایی را اراده می‌کنند. بنابراین، کمتر به سراغ نظریه‌هایی می‌رویم که هدفشان بازنگری در زبان دینی و اعمال تغییرات در نگرشِ گویندگان نسبت به گفته‌هایشان است. یکی از مشکلات غامض در تفسیر آراءِ نویسندگانی که در طول تاریخ درباره این موضوع قلم زده‌اند این است که بفهمیم مقصودشان نظریه بازنگرانه بوده یا غیربازنگرانه. پیچیدگی این مسأله زمانی بیشتر می‌شود که بدانیم خیلی از نظریه‌های اصلی حوزه زبان دینی هم خوانشی بازنگرانه دارند و هم خوانشی غیربازنگرانه. مثلاً برخی از فروکاست‌گرایان مدعی‌اند که شرایط صدق جملات دینی بر اساسِ، مثلاً، جملاتی طبیعت‌گرایانه در قبال واقعیات دنیوی ارایه می‌شود، اما دسته دیگری از فروکاست‌گرایان معتقدند که معنای گفتمان دینی و ارجاع «خدا» را باید به‌گونه‌ای تغییر داد که بتوان بنیانی طبیعت‌گرایانه برایشان پیدا کرد یا مثلاً برخی از داستان‌انگاران مدعی‌اند که اظهارات دینی، برخلاف ظاهرشان، واقعاً تصدیق حقیقی به حساب نمی‌آیند، اما دسته دیگری از داستان‌انگاران معتقدند که گویندگان تصدیق حقیقی انجام می‌دهند اما این رویه رایج نادرست است و باید در آن بازنگری کرد. با این تفاسیر، ما در این کتاب به نظریه‌های دسته نخست می‌پردازیم: یعنی به جای آنکه بگوییم گویندگان باید چه معنایی را اراده کنند، از این می‌پرسیم که گویندگان چه معنایی را اراده کرده‌اند.»

یکی از مسائل اصلی فلسفه دین و الهیات مسئله زبان دینی است. پرسش اصلی این حوزه آن است که جملات ناظر به ساحت الهی و هویات متعالی، مشخصاً خدا، چه معنایی دارند و چگونه باید آنها را تحلیل کرد. مایکل اسکات که خود از متعاطیانِ فعال این حوزه است، در این کتاب میکوشد ابعاد مسئله زبان دینی را مطرح کند و برخی از پاسخ‌های ارائه‌شده برای آن را بکاود. از این رو، کتاب حاضر درآمدی بر زبان دینی است که خواننده را از دروازه‌های سرزمین زبان دینی عبور می‌دهد و آرام آرام او را تا مرزهای پژوهشی این حوزه می‌برد.

کتاب زبان دینی از سه بخش؛ «زبان دینی، صدق دینی و گفتمان دینی» تشکیل شده است. بخش نخست شامل «درآمد، تنزیه، بارکلی، بریث ویت و اصالت تحقیق‌پذیری، درون‌گرایی دینی، علیه بیان‌انگاری، ارجاع» است. بخش دوم کتاب شامل مباحث؛ «درآمد، فروکاست‌گرایی، کمینه‌گرایی، صدق در دین» و در نهایت بخش سوم کتاب نیز شامل؛ «درآمد، استعاره و تمثیل، داستان‌گرایی» است.

«یکی از مسائل فلسفه دین و الهیات مساله زبان دینی است. پرسش اصلی این حوزه آن است که جملات ناظر به ساحت الهی و هویات متعالی، مشخصاً خدا، چه معنایی دارند و چگونه باید آن‌ها را تحلیل کرد. مایکل اسکات که خود از متعاطیان فعال این حوزه است در این کتاب می‌کوشد تا ابعاد مساله زبان دینی را مطرح کند و برخی از پاسخ‌های ارایه شده برای آن را بکاود. از این رو، کتاب حاضر درآمدی بر زبان دینی است که خواننده را از دروازه‌های سرزمین زبان دینی عبور می‌دهد و آرام آرام او را تا مرزهای پژوهشی این حوزه می‌برد.»