کتاب احکام کسب و کار

کتاب حاضر برای دانشجویان رشته مدیریت در مقطع کارشناسی و برای دانشجویان رشته مدیریت دولتی، مدیریت صنعتی و MBA در مقطع کارشناسی ارشد به‌عنوان منبع اصلی درس «احکام کسب‌و‌کار» تدوین شده است. امید است علاوه بر جامعه دانشگاهی، سایر علاقه‌مندان نیز از آن بهره‌مند شوند.

شناخت مسائل و احکام شرعی کسب‌وکار از مهم‌ترین موضوعات کاربردی برای کارآفرینان و صاحبان مشاغل و حرف است. در جوامع اسلامی، کسب‌وکار به عنوان فعالیتی تکاملی و ارتقایی مهم در نظام آفرینش مطرح است. نویسندگان پس از ارائه مفاهیم به تبیین احکام کسب‌وکار و بررسی ابعاد معاملات و تجارت در اندیشه فقهی- حقوقی پرداخته‌اند و همواره بر مسائل و نیازهای روز و عمومی جامعه به ویژه جوانان تأکید کرده‌اند. مطالعه این کتاب علاوه بر دانشجویان به مدیران و کارآفرینان نیز توصیه می‌شود.

کار تنها برای داشتن استقلال مالی رهایی از فقر و تنگدستی یا برخورداری های مادی و حیاتی اهمیت ندارد، بلکه کار کردها و نقشهای بسیار مهمی دارد گرچه تأمین نیازهای اولیه زندگی و حفظ آبرو بسیار مهم است اما نقش روان شناختی کار در حفظ شخصیت انسان و کارکردهای تربیتی و فرهنگی اجتماعی و سیاسی آن اهمیت فوق العاده ای دارد؛ برای مثال تأثیر کار بر بالا بردن عزت نفس انسان و این که در درونش حس احترام و ارزشمندی کند و برای خودش شخصیت قائل شود حائز توجه است؛ زیرا این احساسهای متعالی سبب میشوند انسان به هر کار پستی تن ندهد و افکارش اسیر هوسهای آلوده نگردد. کار به انسان انسجام فکری انضباط و هدفمندی میبخشد که سبب پیروزی و سربلندی او می شود. اشخاصی که کار مفیدی در اجتماع دارند از نظر روحی دارای صفا، نشاط و نرم دلی هستند. برای این که بیکاری منشأ بسیاری از مفاسد و آسیبهای روانی، اجتماعی و فرهنگی است. حس احترام حس عزت و بی نیازی حس مفید بودن و .... احساسهایی هستند که انسان برای سلامت روح و جسمش به آنها نیاز دارد و همه آنها با کار کردن در روح انسان ظهور می کنند. قوانین حیات نیز با کار و تلاش گره خورده و زندگی انسان و موجودات دیگر نیز در پرتو آن ممکن شده است. در همین زمینه امام صادق علیه السلام به یکی از شاگردانش فرمود: ای مفضل! ... به گنجشکان نگاه کن که چگونه خوراک خود را در هنگام روز به چنگ می آورند، خوراک آنها در یک جا آماده و در اختیار آنها نیست بلکه باید با حرکت و جستجو کردن به آن دسترسی پیدا کنند وضعیت همه آفریدگان نیز همین گونه است؛ پس منزه است خداوندی که روزی آفریدگان خود را به اندازه مقدر کرد و آن را چنان قرار نداد که دور از دسترس باشد زیرا آفریدگان به آن نیازمندند و به رایگان نیز در اختیار آنها قرار نداد که بی هیچ تلاشی در دسترس آنان واقع شود .... و اگر منابع خوراکی به صورت یک جا و آماده وجود می داشت چارپایان به آن حمله میبردند و آن اندازه میخوردند تا شکمهاشان باد کند و هلاک شوند؛ آدمیزادگان نیز با فراغتی که برایشان پیش میآمد به نهایت ناسپاسی و سرمستی گرفتار میشدند و تباهی و زشت کاری سراسر زمین را میگرفت برادران حکیمی...

 بدانید که خدا با شما مهربان است. پیامبر صلی الله عليه و آله و سلم فرمود: «حُرمَةُ مَالِ الْمُسْلِمِ كَحُرْمَةِ دمه: حرمت مال مؤمن همچون حرمت خون او است مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج ۲۹: ۴۰۷)، تشبیه «حرمت ماله به حرمت خون، بیانگر نقش حیاتی و بسیار مهمی است که مالکیت برای هر فرد داشته و حفظ حقوق مالکیت و ثبات و امنیت اجتماعی و اقتصادی را فراهم می آورد. آن حضرت در سخن دیگری فرمود: «الْمُؤْمِنُ حَرَامٌ كُلُّهُ عِرْضُهُ وَ مَالُهُ وَ دَمُهُ: همه چیز مؤمن محترم است، عرض او و مال او و خون او نوری، ۱۴۰۸ ق، ج ۹: ۱۳۶). امام علی علیه السلام فرمود: «أَعْظَمُ الْخَطَايَا اقْتِطَاعُ مَالِ امْرِئٍ مُسْلِمٍ بِغَيْرِ حَقٍّ به ناحق بردن و خوردن مال مسلمان از بزرگترین خطاهاست» (حر عاملی، ۱۴۰۹ق، ج ۱۶: ۵۰).

روزی امام صادق علیه السلام به یارانش فرمود: هرگاه از موضوعی سخن گفتم، از من بپرسید خداوند در کدام آیه از قرآن کریم به آن پرداخته است. سپس فرمود: خداوند از فساد و تباهی اموال نهی نموده است. یکی از یاران پرسید ای فرزند رسول خدا خداوند در کجای قرآن چنین فرموده است؟

حضرت فرمود: در این آیه (نساء، (۵): «وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهَاء أَمْوَالَكُمُ الَّتِي جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ قياماً اموال سفیهان را در اختیارشان قرار ندهید؛ زیرا خدا (مال) را وسیله قوام و برقرار ماندن شما قرار داده است کلینی، ۱۳۶۵، ج ۱: ۶۰ حدیث (۵) از این حدیث این گونه استنباط می شود که ارزش و حرمت مال به اثر بخشی آن در زندگی مادی و معنوی انسان و اجتماع است و مدیریت اموال باید در اختیار خردمندان قرار گیرد. در حدیثی امام رضا علیه السلام فرمود: «حُرَّمَ غَصْبُ الأمْوَال وَ أَخْذُهَا مِنْ غَيْرِ حِلْهَا لِمَا فيهِ مِنْ أنْوَاعِ الْفَسَادِ وَ الْفَسَادُ مُحَرَّمٌ لِمَا فِيهِ مِنَ الْفَنَاءِ وَ غَيْرِ ذَلِكَ مِنْ وُجُوهِ الْفَسَادَ: غصب اموال مردم و تصرف نامشروع آنها حرام شده است؛ زیرا فساد بسیاری دارد و فساد نیز حرام شده است؛ زیرا تباهی و زیانهای بسیاری دارد حر عاملی، ۱۴۰۹ق، ج ۲۸ ۲۴۱) ۱۳. قاعده تعاون بر اساس آیه شریفه تَعَاوَتُوا عَلَى الْبَرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوَان (مائده، (۲) مؤمنان باید در نیکی و پرهیزگاری یکدیگر را یاری رسانند و از همکاری در گناه و دشمنی بپرهیزند. بازار اسلامی جایگاهی برای تحقق نیکی و کمک به نیکوکاری است؛ زیرا تأمین نیازهای ضروری جامعه اشتغال و کارآفرینی فقط با همکاری و تعاون کارفرمایان، کارگران و کارمندان میسر است.

شناخت مسائل و احکام شرعی کسب و کار از مهم ترین موضوعات کاربردی برای کارآفرینان و صاحبان مشاغل و حرف است. در جوامع اسلامی، کسب و کار به عنوان فعالیتی تکاملی و ارتقایی مهم در نظام آفرینش مطرح است. نویسندگان پس از ارائه مفاهیم به تبیین احکام کسب و کار و بررسی ابعاد معاملات و تجارت در اندیشه فقهی حقوقی پرداخته اند و همواره بر مسائل و نیازهای روز و عمومی جامعه به ویژه جوانان تأکید کرده اند. مطالعه این کتاب علاوه بر دانشجویان به مدیران و کار آفرینان نیز توصیه می شود.