کتاب سینمای مستند ایران

در این پژوهش اکتشافی از تلفیق دو گونه تاریخ نگاری عمومی و تخصصی گریزی نداشته ام تاریخ عمومی که به جمع آوری داده ها درباره فیلمها ،تولیدگران مناسبات و جریانهای مؤثر بر تولید به صورت تسلسل زمانی می پردازد، مقدمه ای است برای تحقیقی تخصصی تر و موردی در روشها، شیوه های بیانی فیلمسازان صدق و کذب و اصالتهای آن و تحلیل محتوا که سرانجام میبایست به تحلیل تاریخی سینمای مستند ایران می انجامید. تاریخ سینمای مستند ایران هم روایت جذابی از گروه دیگری از فیلمسازان است هم مجموعه ای از اندیشه ورزی کار و هنر برای تبیین موجودیت سینمای داستانی ماهیت افت و خیزهایش و رابطه تغییرات آن با منابع انسانی و نهادهای اجتماعی مدل پیشنهادی هواکو در کتاب جامعه شناسی سینما در دست است که میگوید تغییر در منابع انسانی اقتصادی و نهادها سبب تغییر در سطح دیگر شده و امواج نئورئالیزم، اکسپرسیونیسم و فرمالیسم را به وجود آورده است. ۱ برای توضیح وضعیت مستندسازی در ایران در سطح خرد - بر اساس داده های تاریخ سینمای مستند ایران فیلمسازان ما یک رشته تظاهرات نمادین - فیلم - از خویش به جای گذاشته اند که حاصل مداخله فعال آنها در زندگی اجتماعی و حتی واکنش در برابر شرایط بیرونی سیاستگذار فرهنگی و جامعه بوده و از موضع و درک آنها ریشه گرفته است. همچنین تحقیق ژرف در رفتارها، شرایط دائم التغییر اجتماعی و فیلمها نشان میدهد برخی فیلمسازان در عمل فیلمسازی خود، رفتارهای غیر قابل پیش بینی داشتند و سیستمی عمل نمیکردند یعنی فیلمساز به عنوان کنشگر فعال خود را در رأس مدل قرار داده و نسبت به وضعیت سیاسی اجتماعی از طریق رفتار نمادین - فیلم - واکنش متضاد نشان داده به خارج از سیستم رانده شده است. فیلم صنعتی یا تبلیغی را میتوان حاصل کنش مشترک فیلمساز با صاحب کار یا سفارش دهنده فرض کرد بین این دو سر خیل عظیمی از فیلم و فیلمسازان قرار دارند.

فروغ فرخزاد در جلسه «کانون فیلم درباره گفتار فیلم به تماشاگران فیلمش گفت: «این صدا از درون این آدمها بیرون می آید و گذشته از این ما برای مونولوگ از انجیل مربوط به قسمت جناسیها استفاده کرده ایم، ۳۳۰ عد
در آن جلسه کسی به خانم فرخزاد نگفت که در انجیل بخشی مربوط به جنامیها وجود ندارد. ۳۳ یک احتمال هم وجود دارد که نقل قول خبرنگار ستاره سینما از فروغ اشتباه باشد. در واقع حسن سراسری فیلم از کتاب ایوب مایه گرفته و کتاب مزامیر یعنی زبور داود، حتی کتاب ارمیاء نبی مورد عنایت کامل نویسنده گفتار متن بوده است. این هر سه جزو کتابهای سیونه گانه عهد عتیق است. حال چرا او نخواسته در عنوان بندی نامی از عهد عتیق ببرد و آن را متعلق به قسمت جذامیها در انجیل قلمداد کرده، برای من روشن نیست. 
پیوند بین کتاب ایوب و «خانه سیاه است» دوگانه است: ۱ سرنوشت آدمی و فضایی که ایوب آفریده.

۲ کلام معترضانه او و مباحثه اش درباره قادر متعال می دانید که ایوب به روایت عهد عتیق مردی ،کامل ،راست خداترس و از بزرگان سرزمین عوص بود. هفت پسر و سه دختر هزاران رأس گوسفند و شتر و گاو و الاغ و خدمتگزاران فراوان داشت. کتاب ایوب در باب اول به مباحثه ای بین خدا و شیطان اشاره میکند که ضمن آن خداوند ذکر بنده پارسا و درستکاری چون ایوب را به میان می آورد و شیطان در جواب میگوید: «آیا ایوب مجاناً از خدا می ترسد... لیکن الان دست خود را دراز کن و تمامی مایملک او را لمس نما و پیش روی تو تو را ترک خواهد نمود. و خداوند بتدریج تمام مکنت و فرزندان و حتی سلامتی و بدن ایوب را در اختیار شیطان قرار داد. شیطان تمام مکنت و نزدیکان او را گرفت و از کف پا تا کله اش به دملهای سخت مبتلا ساخت» کتاب ایوب باب دوم، آیه (۸) همسرش به او گفت: خدا را ترک کن و بمیر (۱۰۲) ولی در همه این احوال ایوب به لبهای خود گناه نمی کند ولی گفتمان اعتراض آلود و طوفانی ای را بر سر عدل الهی با نفرین فرستادن بر روز تولد خود می آغازد و به پیش میبرد. ۳۵. جذام خانه با باداغی تبریز همین فرصت را در اختیار فیلمساز قرار می دهد تا گفتمان تازه ای را درباره شر و سرنوشت بشر در قالب همان آیه ها پی بگیرد.

محمد تهامی نژاد زاده آذر ۱۳۲۱ در تهران و پژوهشگر بر تاریخ، منتقد، مترجم و مستند ساز معاصر و از پیشتازان سینمای مستند در ایران است. کتاب سینمای مستند ایران مروری بر سینمای مستند. ایران و فراز و نشیبهای سینمای مذکور دارد و تحولات این سینما را پیش از انقلاب و پس از آن بررسی میکند و در آن بسیاری از فیلم های مستند ساخته شده در هر دو دوره به گونه مصور و به اجمال معرفی می شود. سینمای مستند از آن روی رشد یافت که در پایان عصر صنعت جدا از عین گرایی، اطلاع رسانی و توسعه گنجینه داده های بشری فرد را به جمع پیوند می زد. به کار تحقیق علمی می آمد و می توانست زندگی بشره نهادها و دستاوردهایش را با کمترین تحریف نشان دهد و بکاود فیلم مستند روش ثبت و ضبط زندگی چه به صورت واقعی چه به کمک بازسازی صادقانه صحنه های واقعی است.