کتاب پادشاه هفت اقلیم

مقالات این مجموعه، که دورۀ زمانی طولانی‌ای از عیلام اولیه تا باستان متأخر را در برمی‌گیرد، تصویری از ایران باستان ارائه می‌دهد فراتر از مرزهایی که دیگر پژوهش‌های تاریخی تصویر و ترسیم کرده‌اند. این کتاب سعی دارد با بحث و گفتگو دربارۀ تاریخ تمدن عیلامی، سلوکی، کوشانی و دیگر حکومت‌هایی که در تاریخ ایران حاشیه‌ای شمرده می‌شده‌اند، شیوه‌ای نو برای نگاه به تاریخ ایران فراهم آورد. با نگاه از دریچۀ مفهومی ایدئولوژیک، که هم تحت تأثیر ایدئال‌های ایرانی‌زبان‌ها و هم سنت‌های عیلام و بین‌النهرین است، مقالات مختلف این کتاب در چهارچوب خاصی قرار می‌گیرند؛ چهارچوبی که تمام موجودیت‌های سیاسی موقت و مختلف جغرافیایی را زیر لوای مفهومی متحد می‌کند که در قرون میانه تحت عنوان جهانِ ایرانی شناخته می‌شود.

منبع: ناشر کتاب

در یکی از متون فارسی میانه به نام خسرو و ریدک خسرو اول انوشیروان، یکی از معروف ترین پادشاهان ایران باستان haft kiswar xwaday نامیده می شود؛ به معنای «پادشاه هفت اقلیم». قدمت این لقب حداقل به دوران هخامنشی بر می گردد و احتمالاً قدمتی به در ازای جهان بینی زرتشتی اوستایی دارد با نگاه کردن به قدیمی ترین سروده های ایرانی گاتاهای زرتشت، اوستای متأخر و همچنین آثار مکتوب به زبان پهلوی، در می یابیم که ایرانیان باستان جهان را به هفت اقلیم تقسیم میکردند در حقیقت، در بعضی دوره ها، آرزوی متحد کردن این هفت اقلیم زیر سلطنت یک شاه واحد نیز وجود داشته است. بنابراین لقب پادشاه هفت اقلیم که خسرو اول در قرن ششم م برای خود به کار می برد، نشان دهنده جاه طلبانه ترین رؤیای جهانگشایی است که در سنت نوشتاری دنیای ایران باستان میتوان یافت با شروع از این نقطه در این کتاب قصد داریم گزارشی درباره سلسله ها و حاکمانی که سعی در گذر از محیط اطراف خود و نقش آفرینی در سیاست های کلان دنیای ایرانی داشته اند به خوانندگان عرضه کنیم. تاکنون در مباحثات مشابه در زمینه تاریخ ایران رسم بر این بوده که آغاز دنیای مشخصاً ایرانی را به قدرت گرفتن کوروش کبیر و تأسیس امپراتوری هخامنشی نسبت دهند. اما در حقیقت این الگویی جدید است که در اواخر دهه ۱۹۶۰ م تحت تأثير تاریخ نگاری کلاسیک و اروپایی در ایران محبوبیت یافت اما در همین زمان روایات دیگری از تاریخ دنیای ایرانی وجود دارد روایاتی که ما را به ۵۰۰۰ سال پیش از میلاد و به مناطقی مثل سیلک در نزدیکی کاشان و دیگر محوطه های باستان شناختی میبرند. هر چند روایات باستان شناختی در مورد قدرتهای محلی بسیار جذاب اند، هدف این کتاب تمرکز بر موجودیتهای سیاسی ای است که سعی در کنترل مناطقی فراتر از اقلیم محلی خود داشته اند. در نتیجه روایت این کتاب با تمدن عیلام آغاز می شود تمدن و پادشاهی با نفوذی که سالها قبل از به قدرت رسیدن هخامنشیان به وجود آمده بود. تمدن عیلام همزمان با بین النهرین سیستم نوشتاری فرهنگ و سیاست بسیار پیچیده ای داشته است، 

 ترجمه تحت اللفظی این اصطلاح «سر شهر» است اما به صورت «شهردار»، «رهبر»، «رهبر شهر» یا «ارباب شهر» ار ترجمه شده است. هر یک از این ترجمه ها زمینه فرهنگی و فکری مترجم را نشان می دهد، اما هیچ کدام ظاهرا معنای واقعی و کامل این کلمه را نمایان نمی کند. اصطلاحی که خود آشوریان به کار میبرند احتمالاً بازتاب تفسیر ایشان از ساختار قدرتی است که برای آنها نا آشنا بوده و صرفاً با واژگانی ترجمه شده که برای خود آشوری ها قابل درک باشد.

مجموعه قابل توجهی از نامه های موجود در دو شهر آشوری نمرود و نینوا اهمیت زیادی در ارائه اطلاعات به ما درباره جوامع مادی که آشوریها سعی در سلطه بر آنها داشتند، دارند. این نامه ها را مقامات حکومتی که در مناطق فتح شده مستقر شده بودند به پادشاه می نوشتند. کتیبه ها نقش کاملاً تبلیغاتی داشتند اما این نامه ها واقعیت سردرگم و غالباً متضاد مدیریت امپراتوری را به تصویر میکشیدند. فرمانداران آشوری بین منافع خود خواسته های دولت آشور، مشکلات پیچیده مربوط به رهبران محلی و قدرت توده مردم در کشمکش بودند و نمی توانستند با نپرداختن خراج و عدم ادای احترام از این کشمکش خلاص شوند. مقامات آشوری ظاهراً از حمایت ارتش آشوری برخوردار بودند، اما در نامه ها روشن است که دربار سلطنتی میخواهد از پاسخ نظامی به شورشها خودداری کند. اغلب به نظر میرسد که مادها هم مشغول بازی موش و گربه با آشوریان که ایشان را ظاهراً تحت کنترل داشتند بوده اند به این طریق که هر زمان که نمی خواستند با آشوریها درگیر شوند به مناطق کوهستانی عقب نشینی میکردند هنگامی که فرماندار جدیدی برای کار شروکین منصوب شد نخستین دستورهایی که از طرف دربار دریافت کرد اطمینان دادن و آرام کردن بثل آلی ماد بود در مورد اربابان شهر [bel-ali] که پادشاه سرورم درباره اش برای من نوشت (گفت با آنها با مهربانی سخن بگو! با دوست و دشمن نباید متفاوت رفتار کنی ... پسر اسرو کانو برای دیدار آمده است. من به او جامه ارغوانی پوشاندم و دستبند نقره بر مچ دستانش بستم (91) هر چند مردم مناطق دیگر به تبعیدهای دسته جمعی و کار اجباری و پرداختن خراج محکوم می شدند،