کتاب حدود عملکرد دولت علمی

پیش گفتار ویراستار و مترجم انگلیسی، جی دبلیو بارو از ویلهلم فون هومبولت بیشتر به عنوان طراح نظام آموزشی پروسی و بنیان گذار دانشگاه برلن یاد میکنند ولی برای پژوهشگران انگلیسی زبان تاریخ اندیشه های سیاسی، شاید از همه بیشتر به خاطر جمله ای که جان استوارت میل سرلوحه ی رساله ی درباره ی آزادی اش قرار داده بلند آوازه گشته است، یعنی این جمله که می گوید: «اصل بزرگ و برجسته ای که هر برهانی در صفحه های این کتاب از آن سرچشمه می گیرد، اهمیت مطلق و بنیادی پیشرفت بشر در ابعاد گوناگون آن است». اتفاقاً در یک دهه ی بعد انگلیسی بلند آوازه ی دیگری به نام متیو آرنولد در کتابش با عنوان مدارس و دانشگاه ها در قاره ی اروپا نیز از این جمله ی برجسته ی هومبولت استفاده کرد. کتابی که میل در آن از این جمله ی هومبولت سود جست، در سال ١٨٥٤ و پنج سال پیش از انتشار کتاب درباره ی آزادی میل منتشر شده بود.

ترجمه ی انگلیسی کتاب هومبولت که این جمله ی برجسته از آن گرفته شده بود...

با در نظر گرفتن این قضیه به نظر می رسد که حتی همه روستاییان و صنعتگران را

می توان تا سطح هنرمندان ارتقا داد؛ به این معنا که آدم هایی که عاشق کارشان اند و کار را به خاطر کار دوست دارند، می توانند با مهارت مبتکرانه و نبوغ آمیزشان آن کار را بهبود بخشند و در نتیجه عقل فرهیختگانه را در خود پرورش دهند و شخصیت شان را متعالی کنند و نیز به لذتهایشان وجهه ای متعالی و تهذیب یافته بخشند. همچنین کل بشریت نیز باید با چیزهایی که به خودی خود زیبا هستند. ولی در این روزگار بیشترشان تباه گشته اند خود را متعالی سازد. هر چه انسان خودش را به زندگی فکورانه و سرشار از حساسیت عادت دهد و توان های فکری و اخلاقی اش را نیرومندتر و پیراسته تر سازد بیشتر آرزومند آن است که تنها آن هدفهایی را در جهان برگزیند که پهنه گسترده تر و مواد بهتری را برای رشد درونی اش فراهم می سازند و یا دست کم میتواند بر شرایط ناخوشایندی که سرنوشت برایش مقرر کرده است غلبه کند و آنها را تغییر دهد. تخمین درجه پیشرفت بشر به سوی شکوه و زیبایی در زمانی که او پیوسته می کوشد به هدف والایش و تحول زندگی درونی اش دست یابد امکان ناپذیر است؛ در صورتی که این هدف مرجع اصلی و سرانجام نهایی همه کارهایش باشد و هر چیز مادی و خارجی دیگر تنها ابزار و در برگیرنده این هدف باشند.

به عنوان نمونه تصویر تاریخی شخصیت مردمی که بدون هرگونه دخالت دولت زمین شان را کشت میکنند چقدر شگفت انگیر است. کاری که آنها روی زمین انجام میدهند و خرمنی که به عنوان پاداش کارشان برداشت می کنند آنها را با پیوندهای خوشایند به زمینهایشان در کانون گرم خانواده پیوند می دهند. مشارکت اعضای یک خانواده کشاورز در یک تلاش پربرکت و برخورداری دسته جمعی شان از میوه های این تلاش این خانواده را با پیوندهای عشق به هم پیوند می دهد؛ پیوندی که حتی گاو کاری و شریک همکارشان نیز از آن بی نصیب نمی مانند. بذرهایی که روی زمین پاشیده میشود میوه ای که هر ساله باید چیده شود و گهگاه ممکن است امیدشان را به نابودی بدل سازد، 

قوی هومبولت نویسنده ی این کتاب مانند دوست نزدیک و هم مسلک اش جان استوارت میل هر چند که در یک خاندان بزرگ و اشرافی آلمان پرورش یافته بود ولی به یک اجتماع شهروند مدار و مبتنی بر شهروندان آزاد اعتقاد داشت او بر این باور بود که شهروندای آزاد و وارسته از هرگونه وابستگی طبقاتی قومی و تباری باید برای تنظیم امور اجتماعی شان دولتی را برپا کنند که از جان و مال و حاکمیت ملی شان پاسداری کند. یک چنین دولت باید قدرتی به کار بنده که از اراده ی آزاد و خواست شهروندان سرچشمه گرفته باشد. این دولت در واقع کارگزار شهروندان و مجری قوانینی است که همین شهروندان تصویب کرده اند. این نوع دولت یک دولت خدمتگزار است و هزینه هایش را با مالیات مردم تامین میکند و وظیفه ی اصلی و نهایی اش تحقق اراده ی شهروندانی است که می خواهند در صلح و امنیت آزادانه زندگی کنند. هومبولت دو وظیفه ی اصلی را برای این دولت تعیین میکند یکی تامین امنیت داخلی و جلوگیری از تعدی زورمندان و زورگویان در داخل کشور و دیگری حفظ امنیت خارجی و مقابله با تجاوز نظامی به مرزهای کشور و پاسداری از مرزهای سرزمین است. به نظر او بقیه ی امور اجتماعی کشور را دولت باید به خود شهروندان واگذار کند.