چطور فرزندانمان را به کتاب علاقه‌مند کنیم؟
دوران کودکی یک زمان مهم برای تربیت کتابخوانی در کودکان است. والدین باید از اهمیت این دوران آگاه باشند و تلاش کنند تا فرزندانشان را به کتاب و دانش جلب کنند. برای این منظور، نیاز به راهنمایی و توجه والدین در تمام مراحل رشد کودک داریم. برای جلب علاقه کودکان به کتابخوانی در دوره‌های مختلف سنی، والدین باید از ابزارها و راهکارهای مناسب استفاده کنند و در کنار فرزندانشان باشند تا این علاقه رشد کند. تربیت کتابخوانی در دوران کودکی نیاز به توجه و نگرانی والدین دارد تا کودکان در آینده از مزایای فکری و ذهنی کتابخوانی بهره‌مند شوند.
اهل مطالعه باشید
اگر می‌خواهید کودکانی اهل کتاب تربیت کنید، باید خودتان هم اهل کتاب باشید. کودکان به دست بزرگ‌سالان خود نگاه می‌کنند و از آنها سرمشق زندگی می‌گیرند. هنگامی‌که محیط اطراف شما را کتاب احاطه کند، به کتاب علاقه‌مند خواهید شد. قلبی که خواستار آموزش شایسته کودک باشد، چشم‌هایی که نشان دهد چقدر با کتاب مشغول است، دهانی که هرروز ۲۰ دقیقه برای فرزندش کتاب بخواند، دست‌هایی که کودک را در آغوش بگیرد، گوش‌هایی که پرسش کودک را پاسخ‌گو باشد و کتابهایی که هرروز با کودک خوانده شوند، زبان و ادبیات و فرهنگ کودک را تشکیل می‌دهند.
خانمی خانه‌دار به نام «آنت یوآنا» که مادر دو فرزند بی‌علاقه به کتاب و کتابخوانی بود می‌گوید: من همیشه سعی می‌کردم تا هنگامی‌که در منزل بیکار هستم در جلوی چشمان فرزندانم به مطالعه کتاب بپردازم و با هیجان وصف‌ناشدنی در مورد موضوع کتاب‌ها با فرزندانم به گفت‌وگو و بحث می‌پرداختم. این هیجان نشان‌دهنده لذّت و شادی بود که من از طریق مطالعه کسب می‌کردم. این موضوع باعث علاقه‌مندی بیشتر فرزندانم به مطالعه کتاب شد.
باهم کتاب بخوانید
بی‌شک یکی از لذت‌بخش‌ترین روشهای تشویق برای کودکان همراهی والدینشان برای خواندن کتاب است. این کار هم باعث افزایش توانایی گفتاری و نوشتاری کودک خواهد شد و هم دایره لغات کودک را افزوده و حس کنجکاوی وی را بیدار کرده و سبب تشویق به مطالعه کتابهای گوناگون خواهد شد.
قانونی وجود ندارد که بگوید فقط بزرگ‌سالان باید برای کودکان کتاب بخوانند، وقتی کودکان مشغول کتاب یا روزنامه خواندن برای شما هستند به آنها توجه کنید.
یکی از روش‌هایی که کودک را به خواندن علاقه‌مندتر می‌کند خواندن اشتراکی و دسته جمعی است. یک صفحه شما و یک صفحه او، با این کار به فرزندتان نشان می‌دهید که شما هم از خواندن و شنیدن لذت می‌برید ضمن اینکه از میزان روان بودن، درک مطلب و دایره لغات او هم آگاهی می‌یابید. وقتی توانایی خواندن او را محک زدید به او پیشنهاد کنید که برای خواهر و برادر کوچک‌تر از خود نیز داستان بخواند تا هم اعتمادبه‌نفس او را تقویت کنید و هم رابطه بین فرزندان را صلح‌آمیزتر از گذشته نمایید.
با صدای بلند بخوانید
زمانی که با صدای بلند برای کودکان کتاب می‌خوانید باعث می‌شود تا توجه کودک به کتاب بیشتر شده و درک مطلب بهتری داشته باشد.
کودکان نیازمند ارتباط نزدیک و صمیمی هستند. سالم‌ترین زمانی که برای فرزندتان می‌گذارید، زمان کتاب خواندن است. مخصوصاً شب‌ها برایشان کتاب را با لحنی کودکانه بخوانید. به تصاویر توجه و اشاره‌کنید. مدتی را در مورد طرح جلد عنوان کتاب و حتی نویسنده و تصویرگر با او گپ بزنید. از او بخواهید حدس بزند کتاب در مورد چه چیزی است؟ به رنگ‌ها اشاره‌کنید.
از او بپرسید: «تو اگر جای یک شخصیت داستان بودی چه‌کار می‌کردی؟»
گاهی از او بپرسید به نظرت حالا چه اتفاقی می‌افتد؟ می‌توانید برای اینکه راحت‌تر حدس بزند تصاویر کتاب را هم به او نشان دهید این همراهی با فرزندتان سبب می‌شود هم او را نسبت به زبان نوشتار کنجکاو و علاقه‌مند کنید، هم ارتباطی نزدیک با فرزندتان داشته باشید.
اول کتاب بخوانید، بعد فیلم ببینید
بسیاری از کارتون‌هایی که موردعلاقه فرزندان است، در اصل رمان‌های معروفی است که به فارسی هم ترجمه‌شده است و یا یک کتاب کلاسیک خوب پیدا کنید که فیلم آن نیز ساخته‌شده است. یک معلّم ابتدایی می‌گوید: این روش، یکی از راهکارهای بسیار کاربردی برای فرزندانی است که به مطالعه و خواندن مطالب علاقه‌ای ندارند.
بعد از خواندن کتاب، خانوادگی به تماشای اقتباس فیلم از روی کتاب بنشینید. برای یادگیری بیشتر می‌توانید. بعد از تماشای فیلم نکاتی را که در کتاب‌خوانده بودید ولی در فیلم نبود را پیداکرده و باهم مرور کنید این کار باعث افزایش دقت و توجه کودک می‌شود از او بخواهید برایتان توضیح دهد که آیا فیلم یا کارتون، توانایی منعکس کردن تمام اتفاقات داستان را داشته است یا نه.
صبور باشید و زمان دهید
کودکان را برای آرزوهای خودتان تحت فشار قرار ندهید، چرا که تاثیر معکوس خواهید گرفت. به کودکتان فرصت دهید که به مرور با کتاب مانوس شود و خودتان هم مقدمات و شرایط آن را برایش فراهم کنید.
البته این مطلب به این معنی نیست که بی برنامه باشید، بلکه اگر هنرمندانه عمل کنید، زمین بایر ذهن و رفتار کودکان شما، با آغوش باز، پذیرای بذرهای آموزش و برنامه های شما خواهد بود. این لقمه ی لذیذ، اما بسیار بزرگ را، خُرد خردُ، در کام کودکان بگذارید. اصلا جوری برنامه بچینید که بچه ها گرسنه و تشنه ی کتاب شوند و اشتهایشان باز شود؛ پس با برنامه، صبور باشید.
کتاب خواندن را تفریح و بازی کنید، نه وظیفه
شخصیتهای کتاب و داستان را با روشهای مختلف برای کودکان، بازی کنید؛ با تغییر و تقلید صدا، با ریتم و موسیقی، با عروسک و ماسک و … .لحظات کتاب خواندن را لذت بخش کنید و با اتمام هر کتاب، جشن پایان کتاب برای کودکتان بگیرید. فقط باز هم مراقب باشیم که، کودک، ولع اتمام کتاب را نداشته باشد بلکه از لحظه لحظه ی زمانهای غرق شدن در دنیای کتاب، لذت ببرد
اجازه ندهید که کتاب خواندن، مزاحم لحظات لذت بخش دیگری برای کودک شود. مثلا اینکه موقع تماشای کارتون مورد علاقه اش، هرگز انتظار و توقع نداشته باشید که حتما به سمت کتاب بیاید. بلکه با بازی و تفریح، کتاب و مطالعه را به عادت کودکان تبدیل کنید.
کتاب خواندن برای کودکان، قبل از خواب، یکی از زمانهای طلایی برای نمک گیر کردن بچه نسبت به کتاب و دنیای بی انتهای آن است.
هوشمندانه و هدفمند، انتخاب کتاب را به خودشان بسپارید
دنیایی متنوع از کتابهای مناسب سن و سال کودکان را در دسترس و معرض دید و انتخاب آنها قرار دهید و اجازه دهید که از دنیا، خودشان، انتخاب کنند. اما حواسمان جمع باشد که جمع کردن دنیایی از کتابهای مناسب برای این سن وسال، کار اصلا ساده ای نیست؛ و در واقع، تحقیق و شاید حتی تخصص می خواهد. هر موضوع و کتابی که با هدف کودکان چاپ شود، لزوما کتاب مفید و جذابی نیست. حتما به متخصصان و مراجع مرتبط سری بزنید و مشورت بگیرید.
به دسته بندی های متنوع و استاندارد ایده بوک سری بزنید
از چالشها و مسابقات کتابخوانی غافل نشوید
مهمترین راه ماندگاری یک مطلب و موضوع و کتاب، در ذهن، استفاده ی مکرر و بازیابی آن در ذهن است. با گسترش فضای مجازی، راه برای مشارکت فرزندان در چالشها و مسابقات کتابخوانی در بسترهای مختلف، بسیار هموار است. اجازه دهید با دیگران در میدان کتاب، مسابقه دهند و دانسته هایشان را به چالش و بازخوانی و تثبیت بکشانند. راجع به خلاصه ی کتابهایی که خوانده اند و برداشتشان از آنها بپرسید و جویا شوید و به آن عکس العمل جذاب و مناسب نشان دهید.
به کتاب‌فروشی و کتابخانه بروید
در هنگام بازدید از کتابخانه به دنبال کارهای غیرمعمول باشید. پیش از رفتن به سمت قفسه کتاب‌ها، به کتابداران ماهر مراجعه کنید تا از فعالیت‌های متنوع در کتابخانه باخبر شوید. همچنین می‌توانید به سایت کتابخانه مراجعه کنید. کاری کنید تا فرزندتان با کارهای سرگرم‌کننده و فعالیت‌های فرهنگی کتابخانه پیوند یابد. توصیه می‌شود حتماً کارت عضویت کتابخانه برای تک‌تک فرزندان تهیه و به آنها تحویل شود تا آنها نسبت به کتابخانه احساس مالکیت برای خود داشته باشند.
کتابخانه‌ها جایی برای اکتشاف‌های بی‌پایان هستند و می‌توانید بی‌نهایت انتخاب هیجان‌انگیز داشته باشید! بیشتر کتابخانه‌ها قفسه‌هایی مخصوص کودکان دارند. وقتی همراه عزیزانتان در کتابخانه به سر می‌برید، بهترین زمان برای آموزش نحوه‌ی رفتار با کتاب‌هاست. کمک کنید یاد بگیرند خودشان کتاب موردعلاقه‌شان را پیدا کنند.
وقتی باهم در کتاب‌فروشی هستید اجازه بدید آزادانه در بخش کودکان قدم بزند و دست به اکتشافات مختلف بزند. از او بخواهید کتاب موردعلاقه‌اش را برگزیند. خود او انتخاب می‌کند و تصمیم می‌گیرد. این حس را به او القا کنید که در حال تبدیل‌شدن به یک کتاب‌خوان است و بگذارید علایق خاص خودش را دنبال کند. بعد از خرید یک کتاب حواسمان باشد که مجبور کردن کودکان برای اتمام یک کتاب و خرید کتاب بعدی کار صحیحی نیست. کودکان باید هر طور که می‌خواهند کتاب بخوانند و با آن ارتباط برقرار کنند.
کودکان را تشویق کنید که کتابخانه ی خودشان را بسازند و داشته باشند. این یک سرمایه گذاری بی ریسک و پرسود برای آنان است، پس اگر شما هم در پرشمار و جذاب کردن این کتابخانه، کمکشان کنید، برده اید.با اختصاص فضای کوچک اما خوب و جذابی از منزل، برای این کتابخانه، شان کتاب را در ذهن فرزندانمان بالا خواهیم برد.
به بهانه های مختلف، کتاب هدیه دهید
اگر ما بزرگترها، در جمع فامیلی و خانوادگی و رفاقتی و همکاری خودمان، قراری با هم داشته باشیم که لابلای هدایایی که به کودکان هم می دهیم، کتاب را هم بخوبی جا دهیم، اتفاقات معجزه آسایی برای آینده ی فرزندان خودمان می افتد.
مثلا در عید نوروز کنارعیدیها، در جشنهای مختلف و به بهانه های مختلف کتابهای شیرین و مناسب سنشان به بچه ها هدیه دهیم. اگر کمی با حوصله کتاب انتخاب کنیم، اتفاقا، نه تنها هزینه ی ما اضافه نمی شود بلکه کم هم خواهد شد. با این تفاوت که تاثیر آن با سایر هدایا، اصلا قابل مقایسه نیست.
شان کتاب را لابلای هدایای دیگر، بالا ببرید؛ مثلا آن را با یادداشت یا کادو یا شخصی سازی، خاص و ویژه کنید یا موقع اهدای آن، تفاوت آنرا در نحوه ی اهدا، یا چکیده ی کوتاه و ولع انگیزی از کتاب، در حد یک جمله، بارز و آشکار کنید.
همچنین، یاد دهید و اجازه دهید بچه ها هم، به یکدیگر کتاب هدیه دهند و امانت دهند و بزرگ شوند و بزرگی کنند.
از مزیتهای کتابهای الکترونیک استفاده کنید
در عصری که همه‌چیز به‌سرعت در حال حرکت است، وقتی به‌جای آن‌که منتظر رسیدن نامه باشید، می‌توانید پیامتان را در چند ثانیه به دوستانتان انتقال دهید، زمانی که همه‌چیز دست در دست هم داده است تا سریع‌تر تردد کنید، سریع‌تر برسید، سریع‌تر بخورید، سریع‌تر بخوابید و سریع‌تر بیدار شوید، شاید فرصت چندانی برای کتاب‌خواندن گروهی پدید نیاید. کتابهای صوتی می‌توانند انتخاب‌های خوبی باشند. می‌توانید در هنگام رانندگی، یا انجام فعالیت‌های روزانه کتاب گوش دهید. می‌توانید کتاب‌ها را با دستگاه صوتی در محیط خانه پخش‌کنید. بسیاری از کاربران کتابهای صوتی، معترف‌اند که گویندگان حرفه ایکتابهای صوتی، جان تازه‌ای به کتاب می‌بخشند. درواقع می‌گویند که لحن و گویش گوینده، در جذابیت داستان بسیار تأثیرگذار است.
شنیدن کتابهای صوتی نیز مطالعه محسوب می‌شود و به کودکان شما کمک می‌کند تا به کتاب علاقه‌مند شوند. یک مادر که چهار فرزند دارد و همچنین معلّم مقطع دبستان است معتقد است: شنیدن صدای کسی که با گرمی، لطافت، شیوایی و روایی خاصی کتابی را می‌خواند و توانایی بسیار زیادی در بیان مطالب دارد می‌تواند کودکان را به مطالعه علاقه‌مند سازد. یکی از شیوه‌هایی که این مادر برای علاقه‌مند کردن فرزندان استفاده می‌کرده، پخش صدای یکی از گویندگان مطرح رادیو و تلویزیون در هنگام نقل‌وانتقال فرزندان به باشگاه و مدرسه بوده است. به والدین فرزندان توصیه می‌شود کتابهای الکترونیکی را از کتابخانه‌ها تهیه یا از کتاب‌فروشی‌ها بخرند.
استفاده از ابزارهای جدید و تکنولوژی برای تشویق کودکان به مطالعه از دیگر روش‌هایی است که کارشناسان در این زمینه تأکیددارند. به گفته آنها؛ هرچند تکرار استفاده از برخی از ابزارهای موجود می‌تواند به یک عادت تبدیل شود و شاید این امر برای برخی از والدین ناپسند باشد، اما استفاده از لوازم و ابزاری مانند ای بوک‌ها و کتابهای گویا می‌تواند برای کودکان در این سنین جذاب باشد و شیرینی مطالعه را در این طفل گریزپای ایجاد کند. از سوی دیگر، امکاناتی مانند کتابهای الکترونیک بر اساس سلیقه افراد مختلف طراحی‌شده‌اند؛ فونت‌های آنها تغییر می‌کند، تصاویر متنوعی دارند، امکان پخش صدا در آنها تعبیه‌شده و حتی می‌توانند صدای کودک را ضبط کنند. کارشناسان بر استفاده از امکانات این‌چنینی تأکیددارند و حتی آن را یکی از لوازم مناسب برای کودکان معلول می‌دانند.
سلیقه کتابخوانی هرکسی متفاوت است همین‌طور هر کتابی برای گروه سنی خاصی مناسب است به‌عنوان‌مثال کودکان تا دوسالگی تصاویر کتاب‌ها به ایشان جذابیت دارد از دو تا چهارسالگی به شنید قصه‌ها توجه بیشتری دارند سعی کنید قسمت‌هایی از قصه‌ها را با فرزند خود اجرا کنید. از چهارتا شش‌سالگی با برخی کلمات آشنا می‌شود و از تکرار داستان لذت می‌برد سعی کنید با او همراه باشید و بارها و بارها یک داستانی که دوست دارد را برایش بخوانید. از شش تا هشت‌سالگی حالا کودکتان باسواد شده و می‌تواند بسیار آهسته و با مکث‌های طولانی، خودش کتاب بخواند. او را هول نکنید و اجازه دهید با همه اشتباهاتش، بازهم خودش متن کتاب را روخوانی کند. در سن هشت تا ده‌سالگی خلاقیت بچه‌ها را درگیر داستان کنید. گاهی قبل از خواندن صفحه بعدی، تصویر صفحه را به کودک نشان بدهید و از او بخواهید با توجه به تصویر، ادامه داستان را حدس بزند. یا مثلاً کلمات آخر هر سطر یا پاراگراف را نخوانید و از فرزندتان بخواهید جمله را تمام کند. بچه‌ها را در جریان قصهخوانی با خودتان همراه کنید.
و در آخر بازهم میگوییم همراهی والدین با فرزند است که او را علاقه‌مند به کتاب می‌کند.
