راز تخفیف های متنوع و غیرعادی در بازار کتاب چیست؟
کافی است یک‌بار به‌صورت حضوری به راسته‌ی ناشرین و کتاب‌فروشی‌های خیابان انقلاب مراجعه کنید یا گشت و گذاری در بازارها، سایت‌ها و صفحات فضای مجازی بزنید تا به‌وضوح متوجه شوید که میزان قابل‌توجهی از کتاب‌های موجود در بازار، فاقد قیمت‌گذاری شفافی بوده و مشتریان در مواجهه با این کتاب‌ها با تنوع قیمت عجیب و غریبی روبرو می‌گردند؛ و البته شگفت‌انگیزتر از اصل قیمت‌گذاری، تخفیف‌های نجومی و غیرعادی است که برخی عرضه‌کنندگان برای کتاب‌های خود در نظر می‌گیرند؛ به‌گونه‌ای که گاهی یک عنوان کتاب واحد، با قیمت‌ها و تخفیف‌های بسیار متفاوتی از صفر تا ۷۰ درصد در بازار یافت می‌شود.
رویارویی با این مسئله، پرسش‌هایی بسیار جدی پیرامون حاشیه‌ی سود ناشرین به وجود می‌آورد؛ اگر حاشیه‌ی سود کتاب آن‌قدر بالاست، چرا بسیاری از ناشرین، پخشی‌ها و فروشندگان کتاب، همواره از بازار زیان‌ده کتاب دم می‌زنند و بسیار سخت‌گیرانه به مشتریان خود تخفیف می‌دهند و اگر حاشیه‌ی سود در بازار کتاب، این‌قدر ناچیز است چگونه می‌شود که شاهد تخفیف‌های اعجاب‌انگیز بالای ۵۰ درصد در این عرصه باشیم؟
برای بررسی این مسئله لازم است در وهله‌ی اول بدانیم که اساساً قیمت‌گذاری یک کتاب برچه مبنایی انجام می‌شود؟
عوامل تأثیرگذار در قیمت‌گذاری کتاب
به‌طورکلی عواملی که در قیمت‌گذاری یک کتاب دخالت دارند به قرار ذیل می‌باشند:
الف) هزینه‌های مربوط به آماده‌سازی محتوا:
حق تألیف (هزینه‌یا درصدی از کتاب که متعلق به نویسنده‌ی کتاب است)
حق ترجمه (هزینه یا درصدی که مترجم برای ترجمه‌ی یک کتاب خارجی دریافت می‌کند)
هزینه‌ی ویراستاری
ب) هزینه‌های مربوط به چاپ:
تعداد صفحات
اندازه و قطع (جیبی، رقعی، وزیری، پالتویی و …)
نوع جلد (شومیز، گالینگور، جلدسخت، قاب‌دار، چرمی، طلاکوب و …)
نوع و جنس کاغذ
تعداد صفحات رنگی
نوع چاپ (سیاه‌سفید، رنگی)
تکنولوژی چاپ (افست، دیجیتال، ریسو، پرینت و …)
نوع صحافی (ته چسب، دوخت، منگنه، صحافی دستی، اتوماتیک و …)
هزینه‌ی صفحه‌آرایی
هزینه‌ی طراحی جلد
هزینه‌ی تصویرگری و تصویرسازی داخلی
هزینه‌های چاپ و لیتوگرافی و …
تیراژ کتاب (تعداد کتاب چاپ‌شده در هر نوبت)
ج) هزینه‌های مربوط به نشر:
هزینه‌های مربوط به دریافت مجوزها و طی مراحل اداری چاپ کتاب از قبیل شابک، فیپا
د) هزینه‌های مربوط به پخش:
حق پخش یا همان درصدی که توزیع کنندگان کلی، برای پخش و توزیع کتاب در بازار کتاب و شبکه کتاب‌فروشان کشور دریافت می‌کنند
حق فروش یا همان درصدی که به کتاب‌فروش یا فروشنده‌ی نهایی کتاب تعلق می‌گیرد.
البته برخی از این هزینه‌ها معمولاً فقط برای چاپ اول لحاظ می‌گردد و در چاپهای بعدی تکرار نمی‌گردند؛ مثل هزینه‌های ویراستاری، صفحه‌آرایی، طراحی جلد و …
برای قیمت‌گذاری یک کتاب و درج قیمت بر جلد آن، مجموع هزینه‌های مربوط به چاپ را محاسبه کرده و در عددی خاص (معمولاً بین 3 تا 4) ضرب می‌نمایند.
این ضریب افزایش، همان درصد مربوط به هزینه‌های تهیه محتوا و فروش (اعم از درصد نویسنده، مترجم، ناشر، پخشی و کتاب‌فروش) است که معمولاً حدود شصت تا هفتاد درصد قیمت پشت جلد را در برمی‌گیرد.
بنابراین اگر یک کتاب به‌صورت واقعی 100 تومان قیمت‌گذاری شود، درواقع می‌توان گفت: حدود 30 تا 40 تومان مربوط به هزینه‌های چاپ بوده و 60 تا 70 تومان سهم مؤلف، ناشر، مترجم، پخش و تخفیف‌های خریداران می‌باشد.
حال که دانستیم تخفیفی که مشتری دریافت می‌کند جزئی از همین ۶۰ درصد است باید پرسید: چگونه است که بعضاً در ویترین کتاب‌فروشی‌ها، سایت‌ها یا دست‌فروشان، یک کتاب از تخفیف هفتاد درصدی برخوردار گشته است؟ آیا برای تهیه‌ی این کتاب به هیچ‌کدام از عوامل انسانی (نویسنده، مترجم، پخشی، کتاب‌فروش) هزینه‌ای پرداخت نشده است؟
احتمالات موثر در یک تخفیف غیرمتعارف
به‌طورمعمول در یک تخفیف غیرمتعارف ممکن است یکی از احتمالات زیر واقع شود:
- در تولید کتاب از کاغذ و جلد و صحافی نامرغوب استفاده شده باشد؛
شاید در نگاه اول، تفاوت کاغذ مرغوب با نامرغوب برای بسیاری از مردم واضح نباشد؛ اما گذر زمانی اندک می‌تواند تفاوت آن‌ها را آشکار سازد چرا که کاغذهای نامرغوب، خیلی زود چروک و موج دار می‌شوند، حتی اگر در محیط‌های غیر مرطوب باشند، زودتر کثیف می‌شوند و اثرانگشت و گردوغبار محیط را به خود جذب می‌کنند، ضعیف‌اند و سریع‌تر پاره می‌شوند، خوب برش و تا نمی‌خورند؛ نوشته‌های پشت و روی صفحه شبیه یک برگه‌ی شفاف روی‌هم می‌افتند، حروف چاپ‌شده روی آن‌ها شفافیت و وضوح کامل را ندارند و چشم را اذیت می‌کنند، در سطوح کاغذ جمع شدگی و عدم یکنواختی دیده می‌شود و …
- چاپ کتاب باکیفیتی پایین صورت گرفته باشد؛
که باعث می‌شود چشم دچار احساس خستگی و ضعف و تاری شود و خواننده از دیدن متون و تصاویر کتاب لذت نبرد. معمولاً در بازار کتاب ازاین‌دست کتب (که نوشته‌های آن، دچار اعوجاج، کمرنگ و پررنگی، روی‌هم افتادگی، لبه‌های غیر شفاف و موجدارند) با عنوان «کتب افستی» یاد می‌شود.
- کتاب به شکل غیرقانونی نشر داده شود.
نشر غیرقانونی در کشور ما، خود را بیشتر در دو جا نشان می‌دهد:
- ترجمه‌ی آثار معروف جهان که معمولاً توسط مترجمین تازه‌کار یا غیر مترجمین صورت می‌پذیرد. واقعیت این است که وقتی آوازه‌ی فروش یک کتاب از حدی می‌گذرد و نام و اعتبار و بازاری در کشور برای خود دست و پا می‌کند، طمع کسب درآمد از این برند و نام، افزایش می‌یابد؛ لذا حتی بعضاً مشاهده می‌شود که متأسفانه حتی برخی کتب توسط مترجم آنلاین و یک ویراست ناشیانه و غیرحرفه‌ای، روانه‌ی بازار می‌شود که سرشار از ایرادات املایی و ویرایشی است اما همچنان به دلیل خوش‌نامی و شهرت کتاب، مشتریان زیادی برای خود دارد. حال دراین‌بین و مخصوصاً با گسترش دنیای مجازی و تبلیغات و توصیه‌های کانال‌ها و گروه‌های مختلف، نباید انتظار داشت که تمام علاقه‌مندان به یک کتاب خوش‌نام و توصیه‌شده، کتاب‌شناس بوده و اطلاعات درستی از ناشر و مترجم داشته باشند ازاین‌رو تخفیف‌های نجومی می‌تواند از مؤثرترین و کوتاه‌ترین راه‌ها برای متقاعد کردن عموم جامعه برای جذب باشد.
- تکثیر غیرقانونی کتاب‌های پرفروش: وقتی یک کتاب پرفروش می‌گردد و به قول فعالین فضای مجازی، ترند می‌شود، طبیعتاً بنا به میزان بالای درخواست جامعه و بازار، پای سوءاستفاده گران و متقلبان به حیطه‌ی کتاب هم باز می‌شود. به این صورت که بدون اجازه‌ی ناشر و مؤلف، در دخمه‌ها و کارگاه‌ها و زیرزمین‌های پنهانی، روزانه هزاران جلد کتاب کپی شده‌ی کم کیفیت، چاپ و از طریق پخش کاذب، وارد بازار می‌شود. جالب اینکه وقتی به صفحه‌ی شناسنامه‌ی کتاب و تیراژ کتاب نگاه می‌کنید می‌بینید که مثلاً عدد 2000 درج‌شده؛ اما در عمل می‌بینید که تمامی دست‌فروشان کل کشور و بسیاری از سایت‌های اینترنتی و کتاب‌فروشی‌ها، این کتاب را موجود دارند که تعداد این اماکن و اشخاص بسیار بیشتر از تعداد تیراژ کتاب است. یعنی اگر هرکدام از این فروشندگان کتاب، فقط یک نسخه از کتاب را هم داشته باشند، باز تعدادش از تیراژ فراتر است و این خنده‌دار است و متأسفانه همانند بسیاری از حیطه‌های دیگر، در این موارد نیز، کتاب به نام تولیدکنندگان اصلی است اما به کام سوءاستفاده کنندگان و فرصت‌طلبان.
- قیمت اصلی کتاب، کاذب است؛
برخی ناشرین که تعداد آن‌ها بسیار اندک و انگشت‌شمار است، قیمت بسیار بالاتری برای کتاب خود در جلد درج می‌کنند؛ یعنی حاشیه‌ی سود بسیار غیرمتعارفی را در نظر می‌گیرند و از طرف دیگر، به همان نسبت تخفیف غیرمتعارف و اغواکننده‌ای را برایش در نظر می‌گیرند و به بازار می‌فرستند.
مثلاً کتابی که ارزش متعارف و موارد مشابهش در بازار نشر، 100 هزار تومان است و هزینه‌ی تولید آن حدود 40 هزار تومان بوده است را با قیمت 200 هزار تومان به بازار روانه می‌کنند؛ یعنی حاشیه‌ی سودی حدوداً 160 هزارتومانی.
حالا اگر به همین کتاب تخفیفی 70 درصدی تعلق بگیرد، بازهم به‌راحتی حد سود عرف حاصل‌شده است. با این تفاوت که تحت تأثیر تخفیف اعجاب‌انگیز، بازار خواهان تیراژ بسیار بالای این کتاب می‌باشد که سود حاصله را تا چند صد یا چند هزار برابر بالا خواهد برد تیراژی که اگر کتاب به‌صورت غیرقانونی چاپ‌شده باشد، عدد واقعی آن، در هیچ جا ثبت نمی‌شود.
- کتاب به قیمت قبل به فروش می‌رسد؛
تا همین چند سال پیش، لیبل و برچسب زدن یا مخدوش کردن و تغییر قیمت کتابی که قبلاً قیمت خورده بود، کاری نامتعارف و به‌نوعی ناپسند بود؛ حتی اگر چندین سال از چاپ آن می‌گذشت؛ یعنی بسیار رایج بود که کتاب‌هایی مربوط به حتی بیشتر از 10 سال قبل، با همان قیمت زمان چاپ، به فروش می‌رسید. مخصوصاً در مورد ناشرین دولتی و سازمانی و دانشگاه‌ها، تغییر قیمت، رسماً غیرقانونی بود.
اما با مشکلات بازار کاغذ و تورم و …، طبعاً دنیای کتاب هم از این بی‌سروسامانی در امان نمانده است. حالا دیگر شاهدیم که خود سازمان‌ها، کتاب‌های قیمت قدیمشان را جمع‌آوری می‌کنند و با دلایل موجه یا غیرموجه، با درج قیمت چندین برابری جدید، آن‌ها را روانه‌ی بازار می‌کنند.
اما بازهم سایت‌ها و ناشرین و کتاب‌فروشی‌هایی هستند که به اصل قدیمی بازار و بخصوص کتاب، پایبندند. پس اگر کمی کتاب‌شناس باشید و اهل جستجو، شاید هنوز شانس این را داشته باشید که ازاین‌دست کتاب‌ها را هم پیدا کنید.
و این مورد آخر، یعنی کتب قیمت قدیم، به‌نوعی تنها موردی است که نه‌تنها از خرید آن متضرر نمی‌شوید بلکه شاید سود کلانی (چه معنوی و چه مادی) نصیبتان شود. چرا که کتابی را خریداری کرده‌اید که عین آن، در بازار بعضاً به قیمت شاید ده برابری به فروش می‌رسد.
متأسفانه اینجا و در دنیای پاک کتاب هم شاهد احتکار و رانت و بی‌اخلاقی‌های این‌چنینی خواهیم بود. جایی که کتاب‌های قیمت قبل را از انبارهای به‌صورت انبوه خریداری و جمع‌آوری و انبار می‌کنند و پس از نایاب شدن آن کتب و افزایش تقاضا و تشنه شدن بازار، با قیمتی جدید مجدداً به بازار عرضه می‌شود. در برخی موارد هم، تزریق کتب افزایش قیمت یافته، آن‌قدر با برنامه‌ریزی انجام می‌شود که در بازار عملاً، به کتاب‌های کم یاب و حتی نایاب تبدیل‌شده و دیگر حتی افزایش قیمت چندین ده برابری هم، در مورد آن ها، خیلی دور از انتظار نیست.
راه تشخیص کتاب‌های اصل و تخفیف‌های واقعی از کتاب‌های افستی و تخفیف‌های کاذب
آیا راهی برای تشخیص کتاب‌های اصل و تخفیف‌های واقعی از کتاب‌های افستی و تخفیف‌های کاذب وجود دارد؟
با خواندن این مقاله، بجای اطمینان و آرامش در موقع خرید، احتمالاً بی‌اعتمادی و تشکیک در خرید کتاب به سراغتان آمده باشد و این شاید به نظرتان، حس خوبی نباشد.
اما نباید زیاد نگران شد؛ هر شکی مقدمه‌ی شناخت است و هر شناختی محتاج شک؛ مشروط بر اینکه کنجکاوی و تحقیق، همراهش باشد.
پیشنهاد ایده بوک
پیشنهاد ما این است که اگر کتاب‌شناس نیستید حتماً برای انتخاب و خرید یک کتاب، از مشورت اهالی کتاب و کسانی که با کتاب و مطالعه مأنوس‌اند، حتماً استفاده کنید و حتی در موضوعات مختلف، مشورت تخصصی بگیرید.
و به‌مرور سعی کنید اطلاعات خود را در مورد ناشرین معروف، نویسندگان و مترجمین صاحب‌نام ارتقاء دهید. برای نمونه، درزمینهٔ کتاب کودک و نوجوان، حتی تصویرگران نیز، می‌توانند درجه‌ی اعتبار یک کتاب را تعیین کنند؛ حتی ممکن است بعضاً یک مقدمه از یک شخصیت معروف یا یک نویسنده یا دانشمند معتبر، در ابتدا یا پشت جلد کتاب یا یک معرفی و توصیه از این اشخاص، خیال شما را بابت خرید یک کتاب راحت کند.
- سعی کنید تا جای ممکن از فروشگاه‌های معتبر آنلاین یا کتاب‌فروشی‌های خوش‌نام و تخصصی خرید کنید؛ چرا که کتب تکثیری غیرقانونی، معمولاً از طریق دست‌فروشی‌ها یا بازاریابی‌های غیرمتعارف یا مغازه‌های غیر مرتبط (حتی سوپرمارکت ها!!) توزیع می‌شود.
- در کنار عنوان یک کتاب، بر نام ناشر و مترجم و شناسنامه‌ی کتاب هم حساس شوید و از قابلیت فضای مجازی و اطلاعات در دسترس، برای آشنایی با سایر دست‌اندرکاران تولید یک کتاب خاص، استفاده کنید.
- کمی در وضع ظاهر کتاب، از قبیل کیفیت چاپ، نظم طراحی، وزن و جنس کاغذ و جلد کتاب، دقیق شوید. اصلاً همان لحظه که کتاب را دستتان گرفتید، پس از چک کردن شناسنامه و سایر مشخصات شناسنامه‌ای آن، آن را ورق بزنید و لابه‌لای این تورق، چند سطر از آن‌ها بخوانید که هم چشمانتان مزه‌ی حروف و صفحه‌آرایی کتاب را چشیده باشد و هم ذهنتان کمی با کیفیت قلم و تألیف و ترجمه‌ی کتاب آشنا شود.
- درست است که تخفیف، یکی از عوامل تأثیرگذار در خرید هر کالایی است، اما، بهتر است، حد متعارف تخفیف در هر حیطه‌ای را بدانیم و به تخفیف‌های فضایی، با شک و تردید بنگریم و بیشتر به دنبال کیفیت باشیم؛ مخصوصاً در حیطه‌ی کتاب. چراکه اگر غذای روحتان را با حساسیت انتخاب نکنید، قطعاً تأثیرات منفی آن به‌سرعت آشکار می‌گردد؛ چه ظرف غذای روح، که همان کتاب باشد؛ و چه خود غذا، که همان محتوا و متن آن.
بی‌شک افزون بر ضرورت نظارت‌های سخت‌گیرانه و مستمر از سوی دست‌اندرکاران فرهنگی و قضایی کشور بر این‌گونه بی‌اخلاقی‌ها؛ دقت و حساسیت شما علاقه‌مندان و خریداران کتاب، می‌تواند به‌مرور بازار کتاب‌های بی‌کیفیت و تخفیف‌های غیرمتعارف را کوچک و کوچک‌تر کرده و عملاً ورود فرصت‌طلبان به این وادی را پرهزینه و کم سود نماید.
با امید روزی که در هیچ جای کشورمان شاهد، بی‌اخلاقی‌های این‌چنینی نباشیم و مردم بتوانند به‌راحتی و بدون نگرانی، غذای روح خود را تأمین نموده؛ و تولید و تأمین‌کنندگان کتاب و سایر محصولات فرهنگی نیز، از سرخوردگی‌ها و پشیمانی‌های رایج فعالیت‌های فرهنگی، به شکوه و افتخار و استمرار بی‌وقفه در حیطه‌ی فعالیتشان دست یابند.
