کتاب اسرار شیعه pdf 🔥 دانلود رایگان
کتاب سُلَیم بن قیس هِلالی به زبان عربی که با عنوان اسرار آل محمد و کتاب سُلَیم نیز شناخته می‌شود، حاوی روایاتی درباره فضایل اهل‌بیت، شناخت امام و همچنین حوادث پس از رحلت پیامبر اسلام. درباره انتساب کتاب به سُلَیم بن قیس، بین علمای شیعه مباحث بسیاری در گرفته است: میر حامد حسین، کتاب سُلَیم را قدیمی‌تر و فضیلت‌مندتر از همه کتاب‌های شیعه خوانده است و نعمانی و ابن‌ندیم، آن را نخستین اصل شیعه دانستهاند. در مقابل، شهید ثانی و ابن‌غضائری، کتاب را جعلی و ساختگی قلمداد نموده‌‌اند و شیخ مفید از عمل به بیشتر روایات آن نهی کرده است.
این کتاب حاوی ۴۸ روایت بلند است که بیشتر از امام علی(ع)، سلمان فارسی، مقداد بن اسود و ابوذر غفاری نقل شده است. با وجود اختلافاتی که درباره اعتبار کتاب وجود دارد، فقیهان شیعه در آثار فقهی‌شان، از روایات آن بهره برده‌اند؛ از جمله شیخ مفید، محقق حلی، و علامه حلی.
نسخه تصحیح‌شده‌ای از کتاب، از سوی محمدباقر انصاری زنجانی در سه جلد چاپ شده که با استفاده از چهارده نسخه صورت گرفته است: جلد اول مقدمه‌ای درباره اثبات اعتبار کتاب، و جلد دوم و سوم، حاوی متن و فهرست کتاب است. کتاب سلیم به زبان‌های اردو و فارسی ترجمه شده و تلخیص‌هایی نیز از آن انتشار یافته است.
جایگاه و اهمیت
محمد بن ابراهیم نعمانی (درگذشته ۳۶۰ق) و ابن‌ندیم (درگذشته اوایل قرن پنجم هجری)، کتاب سُلیم را نخستین اصل شیعه (به‌معنای کتاب‌های حدیثی‌ای که مستقیماً از معصومان روایت شده است) معرفی کرده‌اند.[۱] بنابر اشارات و مضامین اعتقادی و تاریخی موجود در کتاب، دوره زمانی تدوین آن، سال‌های پایانی حکومت هشام بن عبدالملک اموی (حکومت: ۱۰۵-۱۲۵) احتمال داده شده و مکان نوشته شدن آن کوفه دانسته شده است.[۲]
گفته‌اند با وجود اشکالات تاریخی و کلامی موجود در نسخه‌های کتاب سلیم بن قیس، برخی از روایات کتاب مذکور، در دوره‌های مختلف تاریخی، مورداستناد فقیهان شیعه در آثار فقهی‌شان قرار گرفته است؛[۳] از جمله شیخ مفید، محقق حلی، علامه حلی، ملا احمد نراقی، آخوند خراسانی، و شیخ انصاری.[۴]
خیرالدین زرکلی (۱۳۱۰-۱۳۹۶ق) در کتاب اَعلام خود، کتاب سلیم را با عنوان «کتابُ السَّقیفة» معرفی کرده است.[۵] از این کتاب با تعابیر «اسرار آل محمد(ص)»، «کتاب فِتَن»، «کتاب وفاة النبی(ص)» و «کتاب امامت» نیز یاد شده است.[۶] آقابزرگ تهرانی در کتاب الذریعه، یک بار با عنوان «اصلُ سُلَیمِ بنِ قیسِ هِلالی» از این کتاب سخن گفته[۷] و دیگر بار، آن را «کتابُ سُلَیمِ بنِ قیسِ هِلالی» خوانده است.[۸]
مؤلف
سُلَیم بن قیس هلالی، بر اساس آنچه در مقدمه کتابِ منسوب به وی آمده، دو سال قبل از هجرت به دنیا آمد، هنگام رحلت پیامبر(ص) دوازده‌ساله بود، در شانزده‌سالگی وارد مدینه شد و در سال ۷۶ق در ۷۸سالگی، در شهر نوبندگان فارس درگذشت و همان جا به خاک سپرده شد.[۹]
در کتاب رجال برقی، از آثار مشهور رجالی شیعه در قرن سوم قمری، نام سلیم بن قیس هلالی، در میان اصحاب پنج امام اول شیعه ذکر شده است.[۱۰] همچنین نام وی در رجال برقی به‌عنوان یکی از نَوَد اصحاب امام علی(ع) آمده است.[۱۱] برقی همچنین یازده تن از اصحاب امام حسن(ع) را ذکر کرده که یکی از آنها سلیم است.[۱۲] نام سلیم همچنین در میان چهارده تن از یاران امام حسین(ع) آمده است.[۱۳] برقی در میان ۳۳ تن از اصحاب امام سجاد(ع) هم از فردی به‌نام ابوصادق نام برده که به‌گفته محقق کتاب، حیدر محمدعلی بغدادی، همان سلیم بن قیس هلالی است که کنیه‌اش ابوصادق بوده است.[۱۴]
محتوا
کتاب سلیم حاوی ۴۸ روایت عموماً مفصل است.[۱۵] محتوای کتاب سلیم، شرح وقایع پس از رحلت پیامبر، دوران خلافت امام علی، فضایل امام علی و اهل‌بیت، و نیز پیش‌بینی برخی حوادث قرن اول هجری است.[۱۶]
گفته شده که بیشتر احادیث کتاب، از امام علی(ع)، سلمان فارسی، مقداد بن اسود و ابوذر غفاری نقل شده است،[۱۷] با این حال روایاتی نیز از امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، امام سجاد(ع)، عمار بن یاسر، عبدالله بن عباس، عبدالله بن جعفر و محمد بن ابوبکر در کتاب آمده است.[۱۸]
نظرات مختلف؛ از جعلی بودن تا تأیید کامل
درباره کتاب سلیم بن قیس، نظرات متفاوت و گاه متضادی بیان شده است: محمد بن ابراهیم نعمانی، آن را به‌کلی تأیید کرده و از ارزشمندترین کتاب‌های حدیثی شیعه شمرده است[۲۰] شیخ مفید، گرچه اعتبار آن را به‌کلی نفی نکرده، از وجود تحریف در آن سخن گفته است.[۲۱] ابن‌غضائری و شهید ثانی کتاب سلیم را جعل‌شده توسط اَبان بن ابی‌عیاش دانستهاند.[۲۲]
تأیید اعتبار کتاب
محمد بن ابراهیم نعمانی، مفسر و محدث شیعه قرن چهارم هجری، در کتاب الغیبه، کتاب سلیم را از ارزشمندترین کتاب‌های حدیثی در میان همه عالمان و راویان شیعه خوانده و آن را مورداعتماد شیعیان دانسته است.[۲۳]
ابن‌ندیم، کتاب‌شناس و فهرست‌نگار سده چهارم هجری نیز کتاب سلیم را اولین کتاب نوشته‌شده در میان شیعیان خوانده است.[۲۴] میر حامد حسین، نویسنده کتاب عَبَقات‌الانوار نیز کتاب سلیم را قدیمی‌تر و فضیلت‌مندتر از همه کتاب‌های شیعه دانسته است.[۲۵]
محمدباقر خوانساری، نویسنده کتاب روضات‌الجنات هم کتاب سلیم را اولین کتاب تدوین و جمع‌آوری حدیث در میان مسلمانان خوانده است.[۲۶] همچنینمحدث قمی آن را اولین کتاب شیعیان و اثری مشهور میان محدثان دانسته است.[۲۷]
جعلی خواندن کتاب
ابن‌غضائری، از رجال‌شناسان شیعه در قرن پنجم هجری، در کتاب رجال خود، اثر منسوب به سلیم بن قیس را جعلی دانسته، انتساب آن به سلیم را زیر سؤال برده و گفته این کتاب را اَبان بن ابی‌عیاش جعل کرده و به سلیم نسبت داده است.[۲۸] ابن‌داوود حلی نیز در کتاب رجال خویش، کتاب سلیم را جعلی دانسته است.[۲۹]
شهید ثانی، فقیه شیعه قرن دهم در حاشیه بر کتاب خلاصةالاقوال علامه حلی، با اشاره به حدیثی در کتاب سلیم که براساس آن، محمد بن ابوبکر پدرش را در هنگام مرگ موعظه می‌کند، این روایت را یکی از شواهد جعلی بودن کتاب به شمار آورده است؛ چراکه محمد بن ابوبکر هم‌زمان با حَجُّةالوداع، در سال دهم هجری متولد شده و با توجه به آنکه ابوبکر در سال ۱۳ هجری درگذشته است، فرزند او محمد بن ابوبکر نمی‌تواند پدرش را موعظه کرده باشد.[۳۰] شهید ثانی در نهایت، با تکیه بر ضعف سند، به دلیل حضور ابراهیم بن عمر صنعانی و اَبان بن ابی‌عیاش در میان راویان، کتاب را رد کرده و گفته است حداکثر چیزی که می‌توان پذیرفت آن است که مطالب نادرست کتاب باید جدا شود و بقیه مطالب نه رد شود و نه تأیید.[۳۱]
ابوالحسن شعرانی، قرآن‌پژوه و حدیث‌پژوه نیز در حاشیه کتاب شرح اصول کافی، کتاب سلیم را جعلی دانسته و گفته در آن مطالب نادرستی وجود دارد و نمی‌توان بدان اعتماد کرد؛ مگر در مواردی که شواهد عقلی یا نقلی مؤید آن باشد.[۳۲]
نه کاملاً جعلی و نه کاملاً مورداعتماد
شیخ مفید، فقیه و متکلم شیعه قرن پنجم هجری، در کتاب تصحیح اعتقادات الامامیه، عمل به بیشتر روایات کتاب سلیم را به‌دلیل تغییراتی که در آن ایجاد شده، جایز نمی‌داند و متدینان را از عمل به آن بازداشته است.[۳۳] علامه حلی، فقیه و متکلم شیعه قرن هشتم هجری نیز در خلاصةالاقوال، گرچه سلیم بن قیس را عادل خوانده، گفته است باید از عمل به مطالب نادرست کتاب منسوب به وی اجتناب کرد.[۳۴]
محمدتقی شوشتری هم در کتاب قاموس‌الرجال با رد ادعای ابن‌غضائری مبنی بر جعلی بودن اصل کتاب، بر آن شده است که اصل آن جعلی نیست؛ اما معاندان در آن دست برده و آن را آشفته ساخته‌اند.[۳۵]
نقدها و نظرات
پژوهشگران نقدهایی به مضامین و محتواهای کتاب سلیم وارد کرده‌اند. قاسم جوادی در مقاله‌ای با عنوان «کتاب سلیم بن قیس هلالی» هجده مورد را برشمرده است[۳۶] که برخی عبارت‌اند از:
- نقل حدیث پس از درگذشت: در این کتاب، حدیثی از هنگام درگذشت ابراهیم نخعی نقل شده است؛ در حالی که سلیم در سال ۷۶ق درگذشته و تاریخ درگذشت ابراهیم نخعی، سال ۹۵ یا ۹۶ق است. محمدباقر انصاری زنجانی که کتاب سلیم با تصحیح و تحقیق وی انتشار یافته، برای حل این مشکل، روایت مذکور را به ابان بن ابی‌عیاش نسبت داده است؛ در حالی که با چنین اشکالی باید گفت این کتاب متعلق به سلیم نیست و انتساب حدیث به فرد دیگری جز وی، موجب حل مشکل نمی‌شود.[۳۷]
- خطاب پیامبر به امام علی(ع) با کلمه «برادرم»: بنا بر حدیثی که در این کتاب ذکر شده، پیامبر هیچ‌گاه امام علی(ع) را جز با عنوان «برادرم» صدا نکرده است؛ در حالی که در کتاب سلیم، احادیث دیگری نقل شده است که پیامبر(ص) امام علی(ع) را با عباراتی جز آن خطاب قرار داده است. وجود این دو گونه روایات به‌معنای ایجاد تغییراتی در کتاب اصلی است.[۳۸]
- تعارض با مسلّمات تاریخی: برخی از روایات نقل‌شده در کتاب سُلَیم با مسلمات تاریخی ناسازگار است؛ از جمله آنکه در روایتی گفته شده بعد از عثمان، معاویه و فرزندش به حکومت می‌رسند؛ در حالی که پس از عثمان، خلافت امام علی(ع) آغاز شده است. در موردی دیگر، تعداد خلفای بنی‌امیه در حدیثی ده نفر دانسته شده است؛ در حالی که تعداد خلفای مذکور چهارده نفر بوده است.[۳۹]
نسخه‌ها و چاپ‌ها
به‌گفته عمادی حائری در دانشنامه جهان اسلام، نسخه‌های مختلف کتاب سلیم بن قیس، از قرن چهارم هجری، دستخوش اختلافاتی بوده و در دوره‌های مختلف تاریخی، تصرفاتی در آن صورت گرفته و مطالبی بر آن افزوده شده است.[۴۰] نسخه تصحیح‌شده کتاب سلیم بن قیس، در سال ۱۴۱۵ق توسط محمدباقر انصاری زنجانی در سه جلد به چاپ رسید که حاصل تحقیق بر روی چهارده نسخه خطی کتاب است. جلد اول این مجموعه، مقدمه‌ای مفصل درباره اعتبار کتاب است و جلد دوم و سوم، حاوی متن کتاب و فهرست‌نگاری است.[۴۱]
ترجمه‌ها
- ترجمه به زبان اردو توسط شیخ ملک محمد شریف بن شیرمحمدشاه رسولوی ملتانی در سال ۱۳۷۵ق،
- ترجمه فارسی در سال ۱۴۰۰ق برای اولین بار در نجف،
- ترجمه فارسی به‌همراه متن عربی در سال ۱۴۱۲ق توسط شیخ محمدباقر کمره‌ای،
- ترجمه فارسی با نام «اسرار آل محمد(ع)» توسط اسماعیل انصاری زنجانی،[۴۲]
- ترجمه فارسی با نام «تاریخ سیاسی صدر اسلام» توسط محمودرضا افتخارزاده.
