کتاب یونان و رم از تاریخ فلسفه 1

کتب تاریخ فلسفه که تاکنون پدید آمده به قدری زیاد است که ظاهراً توضیح این مطلب ضروری است که چرا کتاب دیگری باید به شمار آنها افزوده شود. انگیزه عمده من در نگارش این کتاب که در نظر است نخستین جلد تاریخ کامل فلسفه باشد، مجهز ساختن مدارس کلیسای کاتولیک با تألیفی است که تا اندازه ای مفصلتر و دارای قلمروی وسیعتر از کتب درسی معمولی باشد و در عین حال تکامل منطقی و رابطه متقابل نظامهای فلسفی را نشان دهد. درست است که در زبان انگلیسی آثار متعددی در دسترس است که غیر از تک پژوهشهای علمی که در موضوعات و مطالب معین و محدودی بحث میکنند شرح و بیانی فاضلانه و فلسفی درباره تاریخ فلسفه ارائه میدهند لیکن نظرگاه مؤلفان آنها گاهی با دیدگاه نویسنده حاضر و دانشجویی که در تدوین این کتاب مورد نظر او بوده بسیار متفاوت است. اصلا ذکر «دیدگاه» هنگام بحث درباره تاریخ فلسفه ممکن است تا اندازه ای سبب شود که خواننده ابرو در هم کشد؛ اما هیچ مورخ راستینی نمی تواند بدون داشتن دیدگاه به تألیف تاریخ بپردازد، ولو دست کم به این دلیل که باید اصلی برای انتخاب داشته باشد که او را در گزینش و تنظیم هوشمندانه امور واقع راهبری کند درست است که هر مورخ آگاه تلاش میکند که تا آنجا که ممکن است به امور عینی توجه کند و از هر وسوسه ای برای تحریف حقایق به منظور تطبیق دادن آنها با نظریه از پیش تصور شده یا نادیده گرفتن پاره ای از وقایع صرفا برای اینکه متحمل نظریه از پیش تصور شده او نیستند اجتناب خواهد کرد؛ لیکن اگر بکوشد تا بدون داشتن هیچ اصلی برای انتخاب تاریخ نگاری کند، نتیجه صرفاً ثبت وقایع به ترتیب تاریخی خواهد بود نه تاریخ واقعی، یعنی صرفاً تسلسل حوادث یا عقاید بدون فهمیدن عوامل و دواعی آنها یا توجه کردن به آنها خواهد بود.

هر حالتی از ذهن که نتواند واجد این هر دو خصیصه باشد نمیتواند معرفت حقیقی باشد. در تننتوس ثابت میکند که نه ادراک حسی دارای این هر دو نشانه است و نه عقیده درست؛ پس هیچ یک را نمیتوان با معرفت حقیقی مساوی گرفت افلاطون از پروتاگوراس اعتقاد به نسبیت حس و ادراک حسی را می پذیرد، لیکن نسبیت عام و کلی را نمی پذیرد: بر عکس، معرفت، یعنی شناخت مطلق و خطاناپذیر حاصل شدنی است اما این معرفت نمی تواند همان ادراک حسی باشد، که نسبی و فریبنده و تابع انواع تأثیرات موقتی هم از طرف فاعل شناسایی و هم از طرف متعلق شناسایی (شی) است. افلاطون این نظر را نیز از هراکلیتس می پذیرد که متعلقات ادراك حسى، یعنی اشیاء جزئی محسوس و فردی همیشه در حال شدن و تغیر دانمند و بنا بر این شایسته نیستند که متعلقات معرفت حقیقی باشند. آنها به وجود می آیند و از میان می روند، شمار آنها نامتناهی است به طور واضح نمیتوان آنها را تعریف کرد و نمی توانند متعلقات معرفت علمی باشند. اما افلاطون این نتیجه را نمی گیرد که متعلقات معرفت حقیقی وجود ندارند، بلکه فقط این نتیجه را میگیرد که جزئیات محسوس نمیتوانند متعلقات مورد جستجو باشند. متعلق معرفت حقیقی باید ثابت و پایدار و قابل آن باشد که با تعریف واضح و و ع علمی که در نظر سقراط درباره کلی ۱۸ است درک شود. بدین سان مطالعه و بررسی حالات مختلف ذهن همواره به مطالعه و بررسی متعلقات گوناگون حالات ذهن وابسته است. اگر احکامی را که فکر میکنیم از آنها معرفت ذاتاً ثابت و پایدار به دست می آوریم مطالعه کنیم، در می یابیم که آنها احکامی هستند درباره کلیات مثلا اگر این حکم را که «قانون اساسی آتن خوب است مطالعه کنیم درخواهیم یافت که عنصر ثابت در این حکم مفهوم خوبی است. با این همه قانون اساسی آتن ممکن است چنان تغییر کند که دیگر آن را به عنوان خوب توصیف نکنیم بلکه آن را به بدی توصیف کنیم این مستلزم آن است که مفهوم خوبی عینا باقی بماند زیرا اگر قانون اساسی تغییر یافته را «بد» بنامیم تنها به این دلیل تواند بود که آن را نسبت به مفهوم ثابت خوبی مورد داوری قرار میدهیم به علاوه اگر اعتراض شود که ولو اینکه قانون اساسی آتنی ممکن است به عنوان يك امر تجربی و تاریخی دگرگون شود، ما باز هم می توانیم بگوییم قانون اساسی آتن خوب است به شرط آنکه منظور ما صورت جزئی قانون اساسی باشد که یک بار خوب نامیدیم ولو اینکه در واقع امر ممکن است پس از آن تغییر کرده باشد، در پاسخ می توانیم خاطر نشان کنیم که در این مورد اشاره حکم و داوری ما آن قدر که متوجه نوع خاصی از قانون اساسی است