کتاب نقش بازی در رشد کودک

« نقش بازی در رشد کودک» عنوان کتابی است به قلم دیوید الکایند که انتشارات صابرین آن را به چاپ رسانده است. بازی بچه‌ها -تمایل ذاتی آن‌ها برای یادگیری، کنجکاوی، قوه‌ی تخیل و رؤیاپردازی- در دنیای پیچیده‌ی فناوری و تبلیغاتی که ما ساخته‌ایم، فراموش شده است. اسباب‌بازی‌ها که زمانی کودکان با آن‌ها داستان‌های استادانه‌ای خلق می‌کردند، حالا فقط تبدیل به وسایلی منفعل برای رواج مصرف‌گرایی شده‌اند. بازی‌های سرعتی و خلاقانه که زمانی صدایش کوچه‌ها را پر می‌کرد، جایشان را به ورزش‌های سازمان‌یافته‌ی تیمی و بازی‌های رایانه‌ای داده‌اند. سریال‌های کمدی و فیلم‌های روی دی‌وی‌دی، هنرهای نمایشی دراماتیک را که زمانی دنیای بزرگسالان را به سخره می‌گرفتند کاملاً از صحنه حذف کرده است. والدین که نگران موفقیت فرزندانشان در دنیایی هستند که اقتصادش بسیار رقابتی شده است، تصور می‌کنند بازی نوعی سرگرمی تجملاتی است که بچه‌های این دوران وقت انجام دادن آن را ندارند.

طی دو دهه‌ی اخیر، کودکان دوازده ساعت اوقات فراغت در هفته -که شامل هشت ساعت بازی بدون قیدوبند و فعالیت‌های بیرون از خانه است- را از دست داده‌اند. در مقابل، زمانی که کودکان صرف ورزش‌های سازمان‌دهی شده می‌کنند دو برابر شده است. همچنین، میزان دقایقی که کودکان فقط تماشاچی هستند، بدون احتساب تلویزیون و البته با در نظر گرفتن تماشای مسابقات ورزشی، به پنج برابر یعنی از سی دقیقه به بیش از سه ساعت افزایش یافته است. حذف بازی از زندگی فرزندان ما حتی در تلویزیون هم مشاهده می‌شود. برنامه‌های تلویزیونی به‌ندرت کودکان را در حال بازی و خوش‌گذرانی نشان می‌دهند. در بیشتر مواقع، کودکان به شکل بزرگسالانی کوچک با دستاوردهای بزرگ یا گرفتار مسائل درسی یا مشکلات خانوادگی نظیر طلاق، سوءمصرف مواد، ایدز و بیکاری نشان داده می‌شوند.

پیامدهایی که حذف بازی از زندگی کودکان بر سلامت آن‌ها می‌گذارد واضح‌اند. در اولین کنگره‌ی رئیس سازمان پزشکی درباره‌ی سلامت ذهنی کودکان در سال ۲۰۰۰، گزارشی ارائه داده شد در مورد تعداد روبه‌رشد کودکانی که به علت عدم برآورده شدن نیازهای احساسی، رفتاری و رشدی آن‌ها از سوی سازمان‌های ذیربطی که صراحتاً به همین منظور ایجاد شده‌اند در رنج و عذاب هستند. امروزه، بیش از بیست درصد جمعیت کودکان از این مشکل رنج می‌برند. به علاوه، رئیس سازمان پزشکی اعلام کرد که بیش از دو سوم جمعیت کودکان در امریکا دست‌کم از یک مشکل سلامتی رنج می‌برند. سیزده درصد فرزندان دچار چاقی مفرط هستند. بیش از دو میلیون کودک از داروی ضدافسردگی ریتالین و داروهای اختلال کمبود توجه یا بیش‌فعالی استفاده می‌کنند. احتمالاً این اولین نسل از کودکان امریکایی است که از والدینشان ناسالم‌تر هستند.

پیامدهای روان‌شناختی عدم‌مشارکت در بازی‌های خودانگیخته و خودبه‌خودی، هم جدی و هم نگران‌کننده هستند. از آنجایی که کودکان زمان زیادی را مقابل تلویزیون و سایر صفحات نمایشی می‌گذرانند، وقتی برای تقویت قدرت‌های رؤیاپردازی، خلاقیت و تصویرسازی که ابزارهای ذهنی موفقیت‌های بزرگ در زمینه‌ی ریاضی و علوم هستند، ندارند و این خود گویای اهمیت نقش پررنگ بازی در فرآیند رشد کودک است.

این کتاب بر مبنای نظریه عقل / انگیزه محور درباره بازی و رشد است. فرض نویسنده بر این است که کودک از بازی برای تقویت رشد ذهنی اجتماعی و احساسی خود استفاده می‌کند. حذف بازی از زندگی کودک به اندازه هل دادن زود و سریع آن‌ها به سوی بزرگ سالی مضر است، البته اگر زیان بارتر نباشد. فصل اول این کتاب، شرح این نظریه است و بعد بر پیشرفت‌های اجتماعی که منجر به عدم مشارکت بچه‌ها در بازی‌های سالم شده‌اند تاکید می‌کند. سپس برای والدین، مربیان و قانون گذاران، نقش اساسی بازی در رشد سالم ذهنی، اجتماعی و احساسی کودکان را توضیح می‌دهد و در نهایت برای بازگرداندن بازی‌های خودجوش و انگیزشی به زندگی بچه‌ها، توصیه‌هایی برای والدین و مربیان ارائه می‌دهد و...

همان‌گونه که می‌شود به‌راحتی فهمید کودک از چه زمانی مادر را شیئی دائمی می‌داند، در مورد اشیاء نیز همین‌طور است.

اگر یک نوزاد چهار پنج ماهه مشغول بازی با سوئیچ ماشین شما باشد و شما آن را زیر بالشی پنهان کنید، نوزاد برای چند لحظه گریه می‌کند و بعد مشغول انجام کار دیگری می‌شود. در ماه‌های بعدی زندگی‌شان، آن‌ها تصویر، حس لامسه، مزه و صدای یک شیء را با هم ترکیب می‌کنند و آن را به‌عنوان یک عنصر واحد می‌شناسند. وقتی این امر اتفاق می‌افتد، نوزاد به درک ذهنی از حضور همیشگی اشیاء می‌رسد، بالش را بلند می‌کند و کلیدهایی را که زیر آن پنهان شده است پیدا می‌کند.

بنابراین بازی کردن با دست، پا و حواس پنج‌گانه بهترین راه‌حل کسب مهارت برای نوزادان است. این کار به زمان و تلاش زیاد نیاز دارد و نباید در آن عجله کرد. وقتی به نوزادانی که در حال یادگیری هستند نگاه می‌کنیم، کاملاً واضح است که آن‌ها را در معرض برنامه‌های رایانه‌ای و فلش‌کارت‌ها قرار دادن چقدر بی‌مورد است.