کتاب مغز با شخصیت

«مغز با شخصیت» عنوان کتابی است نوشته‌ی کوین جی میشل که انتشارات شمعدونی آن را به چاپ رسانده است. آیا انسان طبیعتی ویژه دارد؟ آیا واقعاً ویژگی‌هایی معمول و ذاتی در هریک از ما وجود دارد که ما را از سایر حیوانات متمایز می‌کند؟ این پرسش هزاران سال است که ذهن فیلسوفان را درگیر کرده است. شاید به این دلیل که این پرسش را می‌توان در چهارچوب‌های مختلفی بیان کرد. آیا منظور ما از طبیعت انسان، رفتارهایی است که مختص انسان است و در حیوانات دیگر دیده نمی‌شود؟ آیا منظور ویژگی‌هایی است که در تک‌تک افراد دنیا وجود دارد؟ یا ویژگی‌هایی که ذاتی و غریزی هستند و اصلاً وابسته به بلوغ یا تجربه ما نیستند؟ اما اگر این تعاریف از پیش تنظیم شده‌اند، پس دیگر نمی‌توان آن‌ها را تغییر داد.

اما اگر ماهیت انسان را مجموعه‌ای از ظرفیت‌ها یا گرایش‌های رفتاری معمول تعریف کنیم که برخی از آن‌ها ممکن است با سایر حیوانات مشترک باشد و برخی دیگر ذاتی باشد و برخی نیز مستلزم دوران بلوغ یا تجربه باشد، این فهرست طولانی و البته بسیار کمتر بحث‌برانگیز خواهد شد. انسان‌ها تمایل دارند به شکل عمودی راه بروند، در طول روز فعال باشند، در قالب گروه‌های اجتماعی زندگی کنند، روابطی نسبتاً پایدار داشته باشند، بیش از حواس دیگر به بینایی خود تکیه کنند، غذاهای مختلفی بخورند و دیگر ویژگی‌هایی از این دست. از نظر جانورشناسانی که روی انسان‌ها مطالعه می‌کنند، انسا‌ن‌ها موجوداتی دوپا، فعال در طول روز، اجتماعی، تک‌همسر، بصری و همه‌چیزخوار هستند. می‌بینید که بیشتر این ویژگی‌ها با برخی دیگر از گونه‌ها مشترک است؛ اما این ویژگی‌های کلی مشخصه انسان است.

از سوی دیگر، انسان‌ها توانایی انجام حرکاتی بسیار ماهرانه، استفاده از ابزارها، سخن گفتن، شوخ‌طبعی، حل مسئله، تفکر انتزاعی و مانند این‌ها را دارند. بسیاری از این ظرفیت‌ها تا حدی در حیوانات دیگر هم وجود دارد؛ اما در انسان بسیار پیشرفته‌تر است. رفتارهای واقعی ممکن است فقط با بلوغ ظاهر شود و بسیاری از آن‌ها اغلب به یادگیری و تجربه بستگی دارد؛ اما خود ظرفیت‌ها ذاتی است. در واقع، حتی توانایی ما برای یادگیری از تجربه نیز نوعی ویژگی ذاتی محسوب می‌شود. اگرچه عقل با فراهم آوردن امکان پیشرفت زبان و پرورش که همه رفتارهای ما را شکل می‌دهد، ما را از دیگر حیوانات متمایز می‌کند؛ ولی طبیعت اساسی و بنیادین ما هم مانند همه‌ی گونه‌های دیگر، محصول تکامل است.

هزاران سال است که درباره این موضوع بحث شده که آیا تفاوت‌های بین افراد، ذاتی است یا همه ما مانند صفحه‌ای سفید متولد می‌شویم؟ در قرن گذشته، روان‌شناسی فرویدی این ایده را رواج داد که ریشه گرایش‌های روانی ما را می‌توان در تجربه‌های دوران کودکی جست‌وجو کرد؛ اما در سال‌های اخیر علم ژنتیک و علوم اعصاب شواهد محکمی ارائه داده‌اند که پایه و اساس چنین ویژگی‌هایی دست‌کم در زیست‌شناسی ذاتی ماست. بی‌شک، تمام والدینی که بیش از یک فرزند دارند، می‌دانند که فرزندانشان از همان ابتدا با هم تفاوت‌هایی دارند و این نظریه درباره ویژگی‌های ذاتی، اغلب به معنی پذیرفتن تأثیر ژن‌هاست. درواقع، کلمات ذاتی و ژنتیکی اغلب به جای یکدیگر استفاده می‌شوند. چنین گفته‌هایی این باور را منعکس می‌کند که بسیاری از ویژگی‌های روان‌شناختی ما فقط مربوط به شیوه‌ی تربیت ما نیست، بلکه دست‌کم تا حدی در دی‌ان‌ایِ ما وجود دارد. موضوع این کتاب نیز همین است، آیا اساساً چنین ادعایی ممکن است؟ چگونه می‌توان طبیعت فردی در ژنوم ما رمزگذاری شده باشد؟