کتاب خاطرات مردم شناسان ایران

یکی از کارکردهای اساسی خاطره ثبت مسائلی است که شاید برای آیندگان مهم باشد. خاطراتی که در هر دوره نوشته میشود بیانگر وضعیت فرهنگی اجتماعی و.... آن دوره به شمار می آیند. علاوه بر این خاطره خود نوعی آموزش است آموزش تجربی که خواننده به راحتی می تواند از آن درس گیرد. این ویژگی علاوه بر آن که خاطره را به گنجی عظیم و بزرگ تبدیل میکند که گاه ارزش آن همتراز از داستان و شعر است آن را از گنج انزوا بیرون می آورد و به آن نقش تعلیمی میدهد خاطره به دلیل وجه ارتباطی که با مخاطب پیدا می کند، یعنی عرضه خاطره از ضمیر صاحب آن به مخاطب امکان تفسیرها و برداشتهای ثانوی را در صورتهایی متفاوت فراهم می آورد خاطره انتقال ذخایر فکری و تجربه هر فرد به دیگری است و تنها خاطره است که به ما احساس گذشت زمان فاصله زمانی یا عمق زمان را نشان میدهد خاطره معمولاً فردی است اما اندیشمندانی چون یونگ از خاطرات جمعی نیز سخن گفته اند بازگویی خاطراتی که فردی هستند ولی در یک موضوع مشترک اند، آنها را از حالت فردی بیرون آورده و به خاطره ای جمعی تبدیل می نماید با بازگویی خاطره اولین حلقه ارتباطی میان خاطره فردی و جمعی ایجاد خواهد شد. در اینجا اما سعى ما ثبت و ضبط تاریخ شفاهی مردم شناسی ایران از لابه لای خاطرات پژوهشگران این رشته است.

مردم شناسی و سفرهای متعددی که برای ارتباط با مردم و ثبت فرهنگ آنان صورت می گیرد، همواره خاطراتی می آفریند که ثبت و ضبط آن نه تنها خالی از لطف نخواهد بود بلکه خود نوعی آموزش است برای کسانی که به تازگی پا در عرصه این علم می نهند. به...

فصل اول: مردم شناسی خاطره : ۲۳

از دست داده اند و برعکس گاه شمار روحانی با جان سختی بیشتر در برابر سکولاریزه شدن تاریخ در جوامع فولک ایران مقاومت میکند و همچنان فصل های آیینی حافظه قومی شفاهی مردم جوامع فولک را در پیوند با تاریخ دینی شکل میدهد. بر این اساس هر ناحیه خود را با امر تاریخ دینی انباز میکند و از این روست که در کاشان، لوشان سیاهکل و.... با روایتی همگون از شهادت مواجه می گردیم. این نکته بر محتوای دینی آیینی تاریخ شفاهی در ایران دلالت دارد؛ به تعبیر دیگر در سطح آیینهای جوامع فولک ایرانی تاریخ شفاهی ملی کم رنگ تر از تاریخ شفاهی دینی است. به بیان دیگر، فراموشی ساختاری توزیع ناهمگون حافظه را در گاه شمار آیینی مردم ایران به صورتی ظاهر میسازد که در آن عناصر ملی دچار حل شدگی بیشتری شده اند. برای نمونه روایت آیینی که واقعیت تاریخی را از خود متأثر می سازد، در مورد مقبره کوروش است که به قبر مادر حضرت سلیمان معروف میشود اما نکته مهم دیگر همزیستی گاه شماری سکولار) روز هفته ماه و سال که ماهیتی مدرن دارد با گاه شمار روحانی آیینی جامعه ایرانی است در حالی که جامعه ایرانی به دلیل پدیده های برآمده از کژ کار کرد

مدرنیزاسیون بسیاری از یادمانهای قومی خود را در چشم اندازهایی چون معماری از میان برده است آیین ها در سطح جوامع فولک نه تنها تاریخ شفاهی و فولک را احیا می کنند که توزیع برابر حافظه قومی را با توجه به عناصر هویت ساز آن موجب میشوند.

گاه شمار روحانی حافظه قومی و تاریخ مثالی در برابر تقویم رسمی گاه شماری نیز به صورت گاه شمار روحانی وجود دارد (2005 ,Lindsay)، که با روزهای مقدس تولد و شهادت زنان و مردان مقدس دینی مقارن است.

این گاه شمار اجزای مثالی حافظه قومی را در بر دارد و تاریخ محلی را با تاریخ دینی پیوند میدهد. شهادت امامزاده حنیفه که مقارن با رحلت پیامبر است شهادت...

آنچه مردم شناسی بر آن تأکید و تکیه دارد میدان و زمین مطالعه است. بر همین پایه ما همواره با زمینهای گوناگونی روبه رو هستیم جامعه ایرانی که جامعه ای آستانه ای و در مسیر گذار است، صورت های متنوعی از جوامع بومی و مدرن را در خود گرد آورده است؛ جوامع فولک، جوامع دینی جوامع حاشیه ای و... حافظه قومی هر یک از این جوامع متأثر از رویدادهایی خاص است. برای نمونه درک آیینهای مردم بنادر جنوب ایران چون ایین زاره بدون درک انباشته های حافظه قومی ممکن نخواهد بود چرا که واقعیاتی چون سفرهای دریایی، آمیختگی قومی تنگدستی ،اقتصادی، سندرم های روانی و روحی خرده فرهنگ یاد شده گفت و گو با باباها و ماماها و بچه ها اهل هوای آنها در شکل گیری ساختارهای آیینی دخیل اند (ساعدی (۱۳۴۵)

به همین دلیل است که مطالعات مردم شناختی در ایران می باید نسبت به مسئله حافظه قومی جوامع ایرانی حساس تر شود و انباشته های این حافظه قومی را در مقایسه با واقعیت مهمی چون جنگ، فاجعه و... بررسی نماید.

از مقاله روش شناسی حافظه قومی و مردم شناسی